Απολογία Α΄. 2. Ανωτερότητα του Χριστιανισμού έναντι της ειδωλολατρίας.

 

Άγιος Ιουστίνος ο φιλόσοφος και μάρτυς: Απολογία Α΄. 2. Ανωτερότητα του Χριστιανισμού έναντι της ειδωλολατρίας.

 

ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑΣ

Εξ άλλου με το να λέμε ότι ο Λόγος, ο οποίος είναι το πρώτο γέννημα του Θεού, γεννήθηκε χωρίς επιμιξία, ο Ιησούς Χριστός ο διδάσκαλος μας, και ότι σταυρωθείς, αποθανών και αναστάς ανήλθε στον ουρανό, δεν φέρνουμε τίποτε νέο, πέρα από τους λεγόμενους από σας γιους του Δία. Διότι γνωρίζετε πόσους γιους του Δία απαριθμούν οι μεταξύ σας τιμώμενοι συγγραφείς· τον Ερμή ο οποίος είναι λόγος ερμηνευτικός και διδάσκαλος όλων, τον Ασκληπιό ο οποίος υπήρξε θεραπευτής και κεραυνοχτυπημένος ανήλθε στον ουρανό, τον Διόνυσο ο οποίος κατασπαράχθηκε, τον Ηρακλή ο οποίος για να αποφύγει τους πόνους παρέδωσε τον εαυτό του στο πυρ, καθώς επίσης τους Διόσκουρους από την Λήδα, τον Περσέα από την Δανάη, τον Βελερεφόντη ο οποίος αν και άνθρωπος ίππευε τον Πήγασο.

Τι χρειάζεται να μνημονεύσουμε την Αριάδνη και τους ομοίως με αυτήν μεταβληθέντες σε αστέρες, όπως λέγεται; Τι χρειάζεται να μνημονεύσουμε τους αποθνήσκοντες μεταξύ σας αυτοκράτορες, για τους οποίους ισχυρίζεσθε ότι απαθανατίζονται και παρουσιάζουν κάποιον ο οποίος ορκίζεται ότι είδε τον κατακαέντα Καίσαρα να ανέρχεται στον ουρανό; Ποιες ιστορούνται οι πράξεις των λεγομένων γιων του Δία, δεν είναι ανάγκη να το πω προς ανθρώπους γνωρίζοντας, πλην του ότι αυτά έχουν γραφεί προς ωφέλειαν και διδασκαλία των εκπαιδευομένων· διότι όλοι νομίζουν ότι είναι καλό να γίνονται μιμητές των θεών.

Μακράν από σώφρονα ψυχή τέτοια έννοια περί θεών, ώστε να παραδεχθούμε ότι και αυτός ο κατ’ αυτούς ηγεμόνας και γεννήτορας πάντων Ζευς έγινε πατροκτόνος, και μάλιστα τέτοιου πατρός, ότι υποκύψας σε έρωτα κακών και αισχρών ηδονών επέβη του Γανυμήδη και των πολλών μοιχευθεισών γυναικών, και ότι τα τέκνα του έπραξαν παρόμοια. Αλλά, όπως είπαμε προηγουμένως, αυτά έπραξαν οι φαύλοι δαίμονες· εμείς δε έχουμε διδαχθεί ότι απαθανατίζονται μόνο οι όσια και ενάρετα ζώντες πλησίον του Θεού, πιστεύουμε δε ότι τιμωρούνται με το αιώνιο πυρ οι αδίκως ζώντες και μη μεταστρεφόμενοι.

Ο Υιός δε του Θεού, ο λεγόμενος Ιησούς, και αν ακόμη ήταν κοινός άνθρωπος, θα ήταν άξιος να λέγεται Υιός του Θεού για την σοφία του, διότι όλοι οι συγγραφείς καλούν τον Θεό πατέρα ανδρών και θεών. Εάν δε όπως προείπαμε, καλούμε αυτόν Λόγο Θεού με ιδιαίτερη έννοια, ως γεννηθέντα εκ Θεού διαφορετικά από την κοινή γένεση, ας σας είναι τούτο σημείο συμφωνίας με τους λέγοντες τον Ερμή λόγο αγγελιοφόρο παρά του Θεού. Εάν δε κατηγορήσει κανείς αυτόν για το γεγονός ότι σταυρώθηκε, και τούτο είναι κοινό με τους προαναφερθέντες γιους του Δία, οι οποίοι κατά την πεποίθηση σας έπαθαν. Βεβαίως εκείνων τα πάθη του θανάτου δεν ιστορούνται όμοια αλλά διάφορα ώστε, όπως υποσχεθήκαμε, στην συνέχεια του λόγου θα αποδείξουμε ότι αυτός κατά την ποιότητα του πάθους δεν φαίνεται να είναι κατώτερος, αλλά ανώτερος, μάλλον δε έχει αποδειχθεί ήδη διότι ο ανώτερος φαίνεται από τις πράξεις· εάν δε κηρύσσουμε και ότι γεννήθηκε δια παρθένου, ας είναι και τούτο κοινό σημείο μας με τον Περσέα.  Όταν δε βεβαιώνουμε ότι χωλούς, παραλυτικούς και εκ γενετής τυφλούς έχει κάνει υγιείς και ότι ανήγειρε νεκρούς, θα φανεί ότι λέμε όμοια ακριβώς με τα θρυλούμενα ότι έγιναν υπό του Ασκληπιού.

Για να γίνει δε και τούτο πλέον φανερό σε σας, ότι δηλαδή όσα λέμε διδαχθέντες παρά του Χριστού και των προ αυτού ελθόντων προφητών είναι τα μόνα αληθή και αρχαιότερα από τους συγγραφείς του παρελθόντος, και δεν ζητούμε να τα παραδεχθείτε για το ότι λέμε τα ίδια με εκείνους αλλά για το ότι λέμε την αλήθεια, θα φέρουμε αποδείξεις· ότι δηλαδή ο Ιησούς Χριστός μόνος γεννήθηκε πράγματι Υιός του Θεού, υπάρχων Λόγος και πρωτότοκος και δύναμη αυτού, και γενόμενος άνθρωπος με την θέληση του δίδαξε σε μας αυτά, για αλλαγή και επιστροφή του ανθρωπίνου γένους, και ότι πριν αυτός γίνει άνθρωπος μεταξύ των ανθρώπων προφθάσαντες μερικοί εξ αιτίας των προλεχθέντων κακών δαιμόνων είπαν δια των ποιητών ως δήθεν πραγματοποιηθέντα όσα μυθολόγησαν*, κατά τον ίδιο τρόπο ενήργησαν και τους εναντίον μας δυσφημιστικούς λόγους και ασεβείς πράξεις, περί των οποίων δεν υπάρχει κανείς μάρτυρας και καμμία απόδειξη· θα φέρουμε αποδείξεις για όλα αυτά.

* Η έννοια της επιχειρηματολογίας του Ιουστίνου είναι ότι ναι μεν οι εθνικοί είπαν μερικά όμοια με τους Χριστιανούς, αλλά τα είπαν σαν μύθους εμπνεόμενοι από τους φαύλους δαίμονες. Κατωτέρω θα πει ότι η ομοιότητα οφείλεται σε κλοπή.

Πρώτο σημείο είναι ότι, αν και λέμε τα ίδια με τους Έλληνας, μόνοι εμείς μισούμαστε, λόγω του ονόματος του Χριστού, και, αν και δεν διαπράττουμε καμία αδικία, φονευόμαστε ως αμαρτωλοί, ενώ άλλοι αλλού λατρεύουν δένδρα και ποταμούς, ποντικούς και αίλουρους, κροκόδειλους και πολλά είδη αλόγων ζώων, μόνο ότι δεν τιμώνται τα ίδια πράγματα από όλους αλλά διαφορετικά κατά τόπους, ούτως ώστε να είναι όλοι ασεβείς προς αλλήλους εφ’ όσον δεν λατρεύουν τα ίδια πράγματα. Και όμως αυτό είναι το μόνο το οποίο έχετε να μας κατηγορήσετε, ότι δεν λατρεύουμε τους ιδίους με σας θεούς ούτε φέρουμε χοές και κνίσες, στεφάνους στα αγάλματα τους και θυσίες. Βεβαίως γνωρίζετε καλά ότι τα ίδια πράγματα σε άλλους μεν θεωρούνται θεοί, σε άλλους δε θηρία και σε άλλους ιερές θυσίες.

Το δεύτερο σημείο είναι ότι εμείς, προερχόμενοι από κάθε γένος ανθρώπων, λατρεύοντας παλαιά τον Διόνυσο γιο της Σεμέλης και τον Απόλλωνα γιο της Λητούς, οι οποίοι όσα έπραξαν από έρωτες προς άρρενες είναι ντροπή και να λεχθούν, ή την Περσεφόνη και την Αφροδίτη, οι οποίες έγιναν μανιακές για τον Άδωνη*, των οποίων τα μυστήρια τελείτε, ή τον Ασκληπιό και κάποιον εκ των άλλων ονομαζόμενων θεών, παρ’ όλη την απειλή θανάτου, τους καταφρονήσαμε δια του Ιησού Χριστού, αφιερωθήκαμε δε στον αγέννητο και απαθή, ο οποίος δεν πιστεύουμε ότι από οίστρο ήλθε επί την Αντιόπη και τις άλλες γυναίκες, ή επί τον Γανυμήδη, ούτε ότι λύθηκε αφού έλαβε βοήθεια από εκείνον τον εκατόγχειρα** κατόπιν επικλήσεως της Θέτιδος και γι’ αυτό δεν ενοχλήθηκε από το γεγονός ότι ο υιός της Θέτιδος Αχιλλέας κατέστρεψε πολλούς Έλληνες εξ αιτίας της παλλακίδας Βρισηΐδας (Ιλιάδα 8, 3 έ )· και τους πιστεύοντες αυτά ελεεινολογούμε, ως αιτίους δε τούτων αναγνωρίζουμε τους δαίμονες.

* Εδώ ταυτίζεται ο Άδωνις με τον Αϊδωνέα (Πλούτωνα). ** Ο Βριάρεως ελευθέρωσε τον δέσμιο Δία. Γενικά οι εκατόγχειρες παρουσιάζονται σύμμαχοι του Δία κατά των Τιτάνων, αν και υπάρχει επίσης αντίστροφη παράδοση.

Τρίτο δε σημείο είναι ότι και μετά την ανάληψη του Χριστού στον ουρανό οι δαίμονες προώθησαν μερικούς ανθρώπους, οι οποίοι έλεγαν ότι είναι θεοί, οι οποίοι όχι μόνο δεν διώχθηκαν από σας, αλλά και αξιώθηκαν τιμών· δηλαδή κάποιον Σίμωνα Σαμαρέα, προερχόμενο από κώμη λεγόμενη Γίτθων, ο οποίος, αφού έκανε μαγικές πράξεις δια της τέχνης των σ’ αυτόν ενεργούντων δαιμόνων στην βασιλίδα πόλη σας Ρώμη επί Κλαυδίου Καίσαρος, θεωρήθηκε θεός και τιμήθηκε από σας με αδριάντα ως θεός, ο οποίος στήθηκε στον ποταμό Τίβερη· μεταξύ των δύο γεφυρών, είχε δε την εξής λατινική επιγραφή· «Στον Σίμωνα Άγιο Θεό». Και σχεδόν όλοι οι Σαμαρείς, μερικοί δε και στα άλλα έθνη, αναγνωρίζοντας αυτόν ως τον πρώτο θεό, τον προσκυνούν, και λένε ότι και κάποια Ελένη, η οποία ταξίδευε μαζί του εκείνον τον καιρό, ενώ προηγουμένως ήταν εις πορνείο, είναι η πρώτη προελθούσα από αυτόν έννοια.

Γνωρίζουμε δε επίσης ότι κάποιος Μένανδρος, Σαμαρεύς και αυτός, καταγόμενος από κώμη Καππαρεταία, μαθητής του Σίμωνος, ενεργημένος και αυτός υπό των δαιμόνων, ο οποίος μεταβάς στην Αντιόχεια εξαπάτησε πολλούς δια της μαγικής τέχνης και έπεισε τους οπαδούς του ότι δεν θα πέθαιναν· υπάρχουν και τώρα μερικοί οι οποίοι δέχονται τούτο όπως το παρέλαβαν από εκείνον. Γνωρίζουμε επίσης ένα Μαρκίωνα Ποντικό, ο οποίος ακόμη και τώρα διδάσκει τους οπαδούς του να πιστεύουν σε ένα άλλον Θεό ανώτερο του δημιουργού*. Αυτός δια της εμπνεύσεως των δαιμόνων έκανε πολλούς σε κάθε γένος ανθρώπων να λένε βλασφημίες και να αρνούνται τον ποιητή του σύμπαντος Θεό, να αναγνωρίζουν δε κάποιον άλλον, δήθεν ανώτερο, ο οποίος κατασκεύασε τα ανώτερα.

* Το χωρίο τούτο είναι ένδειξη περί του χρόνου συγγραφής της Α΄ Απολογίας.

Όλοι οι προερχόμενοι από αυτούς, όπως είπαμε, καλούνται Χριστιανοί, καθ’ ον τρόπο και οι μη συμμεριζόμενοι τα αυτά δόγματα μεταξύ των φιλοσόφων έχουν κοινό το όνομα της φιλοσοφίας. Εάν δε διαπράττουν και τις φημολογούμενες εκείνες αισχρές πράξεις, ανατροπή λυχνίας, τις άνευ διακρίσεως γενετήσιες μίξεις και την βρώση ανθρώπινων σαρκών, δεν γνωρίζουμε· αλλ’ ότι δεν διώκονται ούτε φονεύονται, έστω για τα δόγματα, γνωρίζουμε καλά. Έχουμε μάλιστα γράψει και Σύνταγμα κατά πασών των εμφανισθεισών αιρέσεων, το οποίο θα σας επιδώσουμε, εάν θέλετε να το αναγνώσετε.

Εμείς δε έχουμε διδαχθεί ότι είναι πονηρό και το να εκθέτουμε τα γεννώμενα βρέφη, ώστε να μη διώκουμε κανένα και να μη ασεβούμε, κυρίως διότι βλέπουμε ότι όλοι σχεδόν παραδίδουν σε πορνεία όχι μόνο τις κόρες αλλά και τους άρρενες, και καθώς λέγεται για τους παλαιούς ότι έτρεφαν αγέλες βοών, ή αιγών, ή προβάτων, ή φορβάδων ίππων, έτσι τώρα τρέφουν παίδες μόνο για αισχρή χρησιμοποίηση τους· ομοίως πλήθη θηλείων και κιναίδων και αισχρουργών σε κάθε έθνος, έχουν σταθεί σε τέτοιους κακόφημους οίκους. Και από αυτούς λαμβάνετε μισθούς και εισφορές και τέλη, ενώ έπρεπε να τους αποκόψετε από την πολιτεία σας.

Και ο χρησιμοποιών αυτούς, πλην της άθεης και ασεβούς και ασφαλούς μίξεως, δυνατόν να τύχει να έλθει σε μίξη με τέκνο ή συγγενή ή αδελφό. Εάν δε προάγουν σε πορνεία και τα τέκνα και τις συζύγους τους, κόβουν τα όργανα τους προς κιναιδισμό και τα φέρουν ως αφιερώματα της μητέρας των θεών*· άλλωστε πλησίον παντός εκ των νομιζομένων από σας θεών ζωγραφίζεται ένας όφις ως σύμβολο και μυστήριο.

* Είναι τα μυστήρια της Κυβέλης, κατά τα οποία αυτοτραυματίζονταν ή απέκοπταν όργανα τους οι μύστες της.

Και εκείνα τα οποία πράττονται και τιμώνται από σας φανερά αποδίδετε σ’ εμάς, αφού τάχα ανατρέπεται το φως και δεν υπάρχει πλέον. Το πράγμα τούτο βέβαια δεν φέρει καμία βλάβη σ’ εμάς, εφ’ όσον είμαστε απαλλαγμένοι από την διάπραξη τέτοιων έργων, αλλά μάλλον σ’ αυτούς οι οποίοι τα πράττουν και έπειτα ψευδομαρτυρούν εναντίον μας.

Σ’ εμάς ο αρχηγός των κακών δαιμόνων καλείται όφις και σατανάς και διάβολος, όπως μπορείτε να μάθετε αν ερευνήσετε τα συγγράμματα μας. Αυτός, όπως προανήγγειλε ο Χριστός (βλ. Ματθ. 25, 41. Αποκ. 20, 2 έ), θα σταλεί μαζί με την στρατιά του και τους ακολουθούντες αυτόν ανθρώπους στο πυρ για να τιμωρηθούν στον απέραντο αιώνα. Η έως τώρα αναβολή της ενεργείας αυτής παρά του Θεού συμβαίνει χάρη του ανθρωπίνου γένους· διότι αυτός προγινώσκει ότι μερικοί πρόκειται να σωθούν εκ μετανοίας, μερικοί μάλιστα οι οποίοι δεν γεννήθηκαν ακόμη.

Πράγματι κατά την αρχή έπλασε το ανθρώπινο γένος λογικό και δυνάμενο να εκλέξει τα αληθή και να ευημερεί ώστε όλοι οι άνθρωποι να είναι αναπολόγητοι ενώπιον του Θεού (Ρωμ. 1, 20), εφ’ όσον έχουν δημιουργηθεί λογικοί και θεωρητικοί. Εάν δε δεν πιστεύει κανείς ότι ο Θεός ενδιαφέρεται γι’ αυτούς, ή θα ομολογήσει ευθέως ότι δεν υπάρχει ή θα πει ότι υπάρχων είτε ευχαριστείται με την κακία είτε μένει ασυγκίνητος, όμοιος με λίθο, και ότι η αρετή δεν είναι τίποτε ούτε η κακία, αλλ’ ότι οι άνθρωποι θεωρούν αυτά ή αγαθά ή κακά· πράγμα το οποίο είναι μέγιστη ασέβεια και αδικία.  

Και για να επανέλθουμε, δεν εκθέτουμε παιδιά μη τυχόν κάποιο από τα έκθετα πριν περιμαζευθεί πεθάνει και γίνουμε ανθρωποκτόνοι*. Εξ άλλου καθόλου δεν συνάπτουμε γάμο παρά μόνο χάρη τεκνοποιΐας ή παραμερίζοντας τον γάμο τηρούμε τέλεια εγκράτεια. Κάποιος μάλιστα από τους δικούς μας πρόσφατα, για να σας πείσει ότι η αδιάκριτη γενετησία μίξη δεν αποτελεί μυστηριακή τελετή σ’ εμάς, υπέβαλε αίτηση στον διοικητή Αλεξανδρείας Φήλικα να επιτρέψει σε ιατρό να αφαιρέσει τους διδύμους του.

* Μεταξύ του εθνικού κόσμου η έκθεση βρεφών ήταν συνηθέστατο φαινόμενο.

Διότι οι εκεί ιατροί έλεγαν ότι απαγορεύεται ο ευνουχισμός άνευ της αδείας του διοικητή. Και επειδή ο Φήλιξ δεν θέλησε καθόλου να υπογράψει την άδεια, ο νεαρός έμεινε άγαμος αρκούμενος στην συνείδηση εαυτού και των ομοφρόνων του. Δεν θεωρούμε δε άτοπο να μνημονεύσουμε επ’ ευκαιρία και τον προσφάτως ζήσαντα Αντίνοο, τον οποίο όλοι παρακινήθηκαν από φόβο να λατρεύσουν ως θεό, αν και γνωρίζουν ποιος ήταν και από που προερχόταν*.

* Ο Αντίνοος ήταν συνοδός και ερωμένος του Αδριανού. Πνίγηκε στον Νείλο το 130 μ.Χ. και προς τιμήν του κτίσθηκε η Αντινούπολη.

---

Ιουστίνου φιλοσόφου και μάρτυρος. Άπαντα τα έργα.
Απολογία Β΄.
Πετερικές εκδόσεις »Γρηγόριος ο Παλαμάς». Θεσσαλονίκη 1985. και ΕΔΩ