ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΔΥΟ ΣΑΡΚΑΣΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ

 

Άγιος Ιουστίνος ο φιλόσοφος και μάρτυς: Απολογία Β΄. 2. Απάντηση σε δύο σαρκαστικά ερωτήματα των εθνικών.

Του αυτού αγίου Ιουστίνου φιλοσόφου και μάρτυρα απολογία υπέρ Χριστιανών προς την Ρωμαίων σύγκλητο

 

ΑΠΟΛΟΓΙΑ Β΄

2. ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΔΥΟ ΣΑΡΚΑΣΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ

Για να μη πει δε κανείς, ‘‘φονεύσατε λοιπόν όλοι τους εαυτούς σας, για να μεταβείτε ήδη πλησίον του Θεού, και μη μας δημιουργείτε ζητήματα”*, θα πω για ποια αιτία δεν το κάνουμε αυτό και για ποια αιτία εξεταζόμενοι ομολογούμε άφοβα. Έχουμε διδαχθεί ότι δεν δημιούργησε τυχαία τον κόσμο ο Θεός, αλλά χάριν του ανθρωπίνου γένους· είπαμε δε προηγουμένως ότι χαίρει για τους μιμούμενους τις ιδιότητες του, δυσαρεστείται δε για τους δεχόμενους τα φαύλα ή με λόγο ή με έργο.

* Ο ανθύπατος Ασίας Άρειος Αντώνιος φώναξε προς τους συνωθουμένους στο βήμα Χριστιανούς, «ὦ δείλαιοι, εἰ θέλετε ἀποθνῄσκειν, κρημνοὺς καὶ βρόχους έχετε», Τερτυλλιανού Ad Scapulam 4. Ο Ιουστίνος απαντά στο ερώτημα, γιατί οι Χριστιανοί δεν αυτοκτονούν, για να μεταβούν ταχέως πλησίον του Θεού; Η απάντηση είναι ότι τούτο θα αποτελούσε ενέργεια αντίθετη προς το θέλημα του Θεού.

Εάν λοιπόν όλοι φονεύσουμε τους εαυτούς μας, θα γίνουμε αίτιοι, όσο εξαρτάται από εμάς, του να μη γεννηθεί κανείς και μαθητεύσει στα θεία διδάγματα, ή και να μη υπάρχει το ανθρώπινο γένος, ενεργώντας και εμείς εναντίον της βουλής του  Θεού, εάν πράξουμε τούτο. Εξεταζόμενοι δε δεν αρνούμαστε την πίστη, διότι δεν έχουμε την συνείδηση ότι υπάρχει σ’ εμάς τίποτε φαύλο, θεωρούμε δε ασεβές να μη λέμε σε όλα την αλήθεια, πράγμα το οποίο γνωρίζουμε ότι είναι αγαπητό στον Θεό, και σπεύδουμε τώρα να σας απαλλάξουμε από την άδικη αντίληψη.

Εάν δε γεννηθεί σε κάποιον η σκέψη αυτή, ότι εάν κατά την ομολογία μας είχαμε τον Θεό βοηθό, δεν θα εξουσιαζόμαστε και δεν θα τιμωρούμαστε από αδίκους, θα την διαλύσω και αυτήν.

Ο Θεός, δημιουργήσας όλο τον κόσμο, υποτάξας τα επίγεια στους ανθρώπους, διακοσμήσας τα ουράνια στοιχεία προς αύξηση των καρπών και προς μεταβολή των καιρών και ορίσας τον θείο νόμο σ’ αυτά, πράγματα τα οποία φαίνεται ότι έκανε επίσης για τους ανθρώπους, την μεν πρόνοια για τους ανθρώπους και τα υπό τον ουρανό παρέδωσε στους αγγέλους, τους οποίους έταξε χάριν αυτών.

Οι δε [πεπτωκότες] άγγελοι, παραβίασαν την τάξη αυτή, έπειτα δε υποδούλωσαν στον εαυτό τους το ανθρώπινο γένος, αφ’ ενός μεν δια μαγικών γραφών, αφ’ ετέρου δε δια φόβων και τιμωριών τις οποίας επέβαλαν, και τέλος δια διδαχής περί θυσιών, θυμιαμάτων και σπονδών, τις οποίες χρειάζονταν, αφού υποδουλώθηκαν σε πάθη επιθυμιών· και έσπειραν σε ανθρώπους φόνους, πολέμους, μοιχείες, ακολασίας και πάσαν κακία.

Δεν υπάρχει δε καθορισμένο όνομα στον Πατέρα του σύμπαντος, ο οποίος είναι αγέννητος· διότι εκείνος στον οποίο αποδίδεται κάποιο όνομα, έχει πρεσβύτερο τον ονοματοθέτη. Το δε πατήρ και θεός και κτίστης και κύριος και δεσπότης δεν είναι ονόματα, αλλά προσωνυμίες από τις ευεργεσίες και τα έργα.

Ο δε Υιός εκείνου, ο μόνος λεγόμενος κυρίως Υιός, ο Λόγος, συνυπάρχων και γεννηθείς προ των ποιημάτων, όταν στην αρχή ο Θεός έκτισε και κόσμησε δι’ αυτού τα πάντα, λέγεται Χριστός εκ του ότι ο Θεός έχρισε και κόσμησε δι’ αυτού τα πάντα, όνομα το οποίο περιέχει και αυτό ερμηνεία αγνώστου πράγματος, κατά τον ίδιο τρόπο και η προσωνυμία Θεός δεν είναι όνομα, αλλά έμφυτη στην φύση των ανθρώπων γνώμη περί πράγματος δυσεξήγητου.

Ο δε Ιησούς έχει όνομα και σημασία ανθρώπου και σωτήρα. Διότι και άνθρωπος έγινε, όπως είπαμε προηγουμένως*, γεννηθείς κατά την βουλή του Θεού και Πατρός υπέρ των πιστευόντων ανθρώπων και προς κατάλυση των δαιμόνων· τούτο δύνασθε να μάθετε εκ των ενώπιον σας γινομένων. Διότι τόσο σε όλο τον κόσμο όσο και στην πόλη σας πολλοί από τους δικούς μας ανθρώπους, τους Χριστιανούς, εξορκίζοντας πολλούς δαιμονιοπλήκτους με το όνομα του Ιησού Χριστού, του σταυρωθέντος επί Ποντίου Πιλάτου, αν και μη θεραπευθέντες υπό όλων των άλλων εξορκιστών, γοήτων και φαρμακευτών, θεράπευσαν και θεραπεύουν ακόμη και τώρα, καταργούντες και εκδιώκοντες τους κατέχοντας τους ανθρώπους αυτούς δαίμονες.

* Βλ. Α΄ Απολογία 23. 46,5. Αλλά, εάν η Β΄ Απολογία είναι αυτοτελές έργο, όπως εμείς πιστεύουμε, και ακέφαλο, τότε σχετικοί λόγοι θα περιλαμβάνονταν στο απολεσθέν τμήμα αυτής.

Απ’ όπου επιμένει ο Θεός να μη πραγματοποιήσει την ανατροπή και κατάλυση του κόσμου, οπότε δεν θα υπήρχαν πλέον, ούτε φαύλοι άγγελοι ούτε δαίμονες ούτε άνθρωποι, χάριν του γένους των Χριστιανών, το οποίο γνωρίζει ότι είναι αίτιο στην φύση*. Επειδή, εάν δεν υπήρχε τούτο, δεν θα ήταν δυνατόν ούτε σε σας να κάνετε ακόμη αυτά και να ενεργείσθε υπό των φαύλων δαιμόνων, αλλά το πυρ της κρίσεως κατερχόμενο άφθονα θα διέλυε τα πάντα, όπως και παλαιότερα ο κατακλυσμός, ο οποίος δεν άφησε κανέναν. παρά μόνο τον καλούμενο σ’ εμάς Νώε, σε σας δε Δευκαλίωνα μαζί με τους δικούς του, από τον οποίο πάλι προήλθαν τόσο πολλοί, άλλοι μεν φαύλοι άλλοι δε αγαθοί.

* Χάριν της χριστιανικής πίστεως συντηρείται η κτίση όλη.

Έτσι πράγματι λέμε εμείς ότι θα γίνει η εκπύρωση, αλλ’ όχι όπως οι Στωικοί, κατά τον νόμο περί μεταβολής των πάντων εις άλληλα*, πράγμα το οποίο φαίνεται άτοπο. Αλλά επίσης δεν λέμε ότι οι άνθρωποι πράττουν και πάσχουν τα γινόμενα κατά ειμαρμένην [=μοίρα, πεπρωμένο, τύχη], αλλ’ ότι έκαστος κατορθώνει ή αμαρτάνει κατά την προαίρεση αυτού· και ότι οι αγαθοί, όπως ο Σωκράτης και οι όμοιοι, διώκονται και οδηγούνται σε δεσμά κατά την ενέργεια των φαύλων δαιμόνων, ενώ ο Σαρδανάπαλος και ο Επίκουρος και οι όμοιοι φαίνεται ότι ευδαιμονούν ζώντες με άνεση και δόξα.

* Κατά την στωική διδασκαλία, η οποία έχει την ρίζα της στον Ηράκλειτο, ο κόσμος προέρχεται και καταστρέφεται από το πυρ· δι’ αραιώσεως του πυρός καταστρέφεται, δια πυκνώσεως δημιουργείται. Η καταστροφή λέγεται εκπύρωση, μετ’ αυτήν δε θα δημιουργηθεί ο κόσμος εκ νέου όπως ήταν προηγουμένως.

Τούτο μη εννοήσαντες οι Στωικοί διακήρυξαν ότι τα πάντα γίνονται κατά την ανάγκη της ειμαρμένης. Αλλ’ επειδή ο Θεός στην αρχή έπλασε αυτεξούσιο και των αγγέλων και των ανθρώπων το γένος, δικαίως θα αποκομίσουν την τιμωρία σε αιώνιο πυρ για όσα παραπτώματα διέπραξαν. Κάθε τι γεννητό έχει τούτο το φυσικό ιδίωμα, το να είναι δεκτικό κακίας και αρετής· διότι κανένα από αυτά τα όντα δεν θα ήταν επαινετό, εάν δεν ήταν καμωμένο και δεν είχε την δύναμη να στρέφεται προς αμφότερα. Δεικνύουν δε τούτο και οι άνθρωποι, οι οποίοι πανταχού νομοθέτησαν και φιλοσόφησαν κατά τον ορθό λόγο, με το να υπαγορεύουν αυτά μεν να πράττουμε, εκείνα δε να αποφεύγουμε.

Και οι Στωικοί φιλόσοφοι στην ηθική τους υποστηρίζουν επίμονα τα ίδια, καθ’ όσον δεν τους ήταν βολικό να δηλώσουν αυτά στην περί αρχών και ασωμάτων επιστήμη*. Διότι, εάν πουν ότι τα γινόμενα από τους ανθρώπους γίνονται κατά ειμαρμένην, δέχονται ή ότι ο Θεός δεν είναι τίποτε πλησίον πραγμάτων μετατρεπόμενων και αλλοιουμένων και διαλυομένων πάντοτε στα αυτά, θα φανούν δε ότι μόνο των φθαρτών έχουν κατανόηση, και ότι αυτός ο Θεός δια των μερών και δια του όλου καταντά εις πάσαν κακία, ή ότι κακία και αρετή δεν είναι τίποτε· το οποίο είναι έξω από πάσαν σώφρονα έννοια και λόγο και νου.

* Στην θεολογία τους (τον λόγο περί αρχών και ασωμάτων) οι Στωικοί δίδασκαν ότι τα πάντα γίνονται καθ’ ειμαρμένην, στην δε ηθική δέχονταν ελευθερία εκλογής αγαθού ή πονηρού.

Γνωρίζουμε δε ότι και οι υποστηρικτές των στωικών δογμάτων, επειδή τουλάχιστον στην ηθική διδασκαλία είναι σοβαροί, όπως σε μερικά σημεία και οι ποιητές, εξ αιτίας του εμφύτου σε όλο το ανθρώπινο γένος σπέρματος του Λόγου*, έχουν μισηθεί και φονευθεί. Γνωρίζουμε αφ’ ενός μεν τον Ηράκλειτον, όπως είπαμε προηγουμένως, αφ’ ετέρου δε τον Μουσώνιο στην εποχή μας και άλλους**. Διότι, όπως επισημάναμε, οι δαίμονες ενεργούν ώστε όλοι οι οπωσδήποτε προσπαθούντες να ζουν συμφώνως με τον Λόγο και να αποφεύγουν την κακία να μισούνται πάντοτε.

* Σπέρμα του Λόγου είναι το απόσπασμα της δυνάμεως του Λόγου, το οποίο εμφύτως ενεργεί σε όλους τους ανθρώπους.

** Περί τούτου λεγόταν προφανώς στο απολεσθέν μέρος της απολογίας. Βλ. και Απολογία Α΄ 46, 3.

Δεν είναι δε καθόλου θαυμαστό, εάν οι δαίμονες, ελεγχόμενοι, ενεργούν ώστε εκείνοι οι οποίοι ζουν όχι κατά το μέρος του σπερματικού λόγου, αλλά κατά την γνώση και θεωρία του συνόλου Λόγου, δηλαδή του Χριστού, να μισούνται πολύ περισσότερο. Αυτοί οι δαίμονες θα λάβουν αντάξια κόλαση και τιμωρία εγκλειόμενοι σε αιώνιο πυρ. Διότι, αν τώρα νικώνται από τους ανθρώπους δια του ονόματος του Ιησού Χριστού, τούτο είναι δείγμα της μέλλουσας κολάσεως η οποία θα επιβληθεί σ’ αυτούς και τους λάτρεις αυτών σε αιώνιο πυρ. Έτσι πράγματι και όλοι οι προφήτες προεκήρυξαν ότι θα γίνει και ο δικός μας διδάσκαλος Ιησούς δίδαξε.

Για να μη πει δε κανείς από τους θεωρουμένους φιλοσόφους, ότι τα λεγόμενα από εμάς, ότι τιμωρούνται σε αιώνιο πυρ είναι φλυαρίες και φόβητρα, και ότι ζητούμε να ζουν οι άνθρωποι εναρέτως από φόβο, αλλ’ όχι διότι τούτο είναι καλό και αρεστό, συντόμως θα αποκριθώ σε τούτο, ότι, εάν δεν συμβαίνει τούτο, ούτε υπάρχει Θεός, ή, εάν υπάρχει, δεν ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους και τίποτε δεν είναι η αρετή και η κακία, και όπως είπαμε προηγουμένως, αδίκως τιμωρούν οι νομοθέτες τους παραβαίνοντας τα συμφώνως με τις διατάξεις καλά. Αλλ’ επειδή δεν είναι άδικοι εκείνοι και ο πατέρας τους, διδάσκοντας να πράττουν τα ίδια με αυτόν, δεν είναι άδικοι οι συμφωνούντες με αυτούς.

Εάν δε προβάλει κανείς την διαφορά των νόμων, λέγοντας ότι σ’ άλλους μεν ανθρώπους αυτά θεωρούνται καλά και τα άλλα αισχρά, σ’ άλλους δε τα σ’ εκείνους αισχρά θεωρούνται καλά και τα καλά αισχρά, ας ακούσει και τα λεγόμενα σε τούτο.

Γνωρίζουμε ότι οι πονηροί δαίμονες συνέταξαν και νόμους σύμφωνους προς την κακία τους, με τους οποίους ευχαριστιούνται οι άνθρωποι οι οποίοι έγιναν όμοιοι προς αυτούς· αλλ’ ο ορθός λόγος υπεισερχόμενος αποδεικνύει ότι δεν είναι όλες οι δοξασίες και όλα τα δόγματα καλά, αλλά, είναι άλλα μεν φαύλα, άλλα δε αγαθά· ώστε και προς τους τέτοιους θα λεχθούν τα ίδια και τα όμοια, και μάλιστα σε μεγαλύτερη έκταση, εάν υπάρξει ανάγκη· τώρα δε επανέρχομαι στο προκείμενο.

---

Ιουστίνου φιλοσόφου και μάρτυρος. Άπαντα τα έργα.
Απολογία Β΄. 1. Το μαρτύριο του Πτολεμαίου.
Πετερικές εκδόσεις »Γρηγόριος ο Παλαμάς». Θεσσαλονίκη 1985.