Ελάτρευσαν τω Βάαλ και ταις Αστάρταις.“, (Κριτ. β΄11,12).

 Ειδωλολατρία [και Νεοπαγανισμός]

Και εποίησαν οι υιοὶ Ισραὴλ(...) και ελάτρευσαν τοις Βααλίμ. και εγκατέλιπον τον Κύριον τον Θεὸν (...) και επορεύθησαν οπίσω θεών ετέρων (...) ελάτρευσαν τω Βάαλ και ταις Αστάρταις.“,
(Κριτ. β΄11,12)

 

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου

ΕΙΔΩΛΑ: Η λέξη είδωλο (που προέρχεται από τη λέξη είδος) σημαίνει κυριολεκτικά την παράσταση, τη ζωγραφιά, τη μορφή. Με την ίδια σκέψη, ο όρος ειδωλολατρία σημαίνει την απόδοση λατρείας σε αγάλματα που εικονίζουν θεούς των πολυθεϊστικών θρησκειών. Είδωλο ακόμη είναι ένα πλάσμα της φαντασίας που στερείται πραγματικής υπόστασης. Έτσι και η ειδωλολατρία ήταν η λατρεία πλασμάτων της φαντασίας. Σήμερα με τον όρο ειδωλολατρία εννοούμε κάθε είδος λατρείας το οποίο αντί να αναφέρεται και να αποδίδεται στον πραγματικό Θεό αποδίδεται στα δημιουργήματά του.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Η ειδωλολατρία συναντάται σε θρησκείες που λατρεύουν τη φύση με μορφή άψυχων αντικειμένων (φετιχισμός) ή με έμψυχη μορφή (τοτεμισμός). Στην πρώτη μορφή τα είδωλα, δέντρα, βράχοι, κ.α., λατρεύονται όχι σαν εικόνες θεού αλλά ως ιερά αντικείμενα. Η ειδωλολατρία ήταν η θρησκεία των πρωτογόνων με τη μορφή του σαμανισμού. [Και σήμερα η ειδωλολατρία με τη μορφή του φετιχισμού υφίσταται ακόμη, και κυρίως, στις δυτικές κοινωνίες. Αυτός εκδηλώνεται με την εκ
βάθους ψυχής προσήλωση στα υλικά αγαθά, στον πλούτο αλλά και στην κατοχή πολιτικής ή οικονομικής δύναμης.] Στο νου του πρωτόγονου ανθρώπου, το διά του ειδώλου εικονιζόμενο δε γίνεται αντιληπτό ως κάτι το μη πραγματικό. Δεν διαχωρίζονταν στη συνείδηση του ειδωλολάτρη το παρουσιαζόμενο φανταστικό είδωλο από το πραγματικό πρότυπο. Έτσι είδωλο και νοούμενη θεότητα ταυτίζονταν.Στην αρχαία Αίγυπτο, για παράδειγμα, πιστευόταν πως εντός των αγαλμάτων υπάρχει
ζωή. Μάλιστα ο γλύπτης θεωρείτο ως ο τεχνίτης που χαράσσει πραγματική ζωή στα αγάλματά του. Κάτι ανάλογο συναντάμε αρχικά και στις ελληνικές παραδόσεις.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΣ: Γενικά στην αρχαία Ελλάδα συναντάμε την καθαρά ανθρωπομορφική ειδωλολατρία. Όμως, χάρις στο ανθρωπιστικό πνεύμα των Ελλήνων, βαθμιαία εκκαθαρίστηκε η λατρεία από σκληρές και απάνθρωπες πρακτικές και εκδηλώσεις. Έτσι πολύ πριν τα Αρχαϊκά χρόνια καταργήθηκαν οι ανθρωποθυσίες, οι οποίες διατηρήθηκαν σε λαούς της εγγύς Ανατολής αλλά και της
Ευρώπης. Οι ελληνικές θεότητες μεταβλήθηκαν σε συμβολικές μορφές, με τις οποίες δηλώνονταν είτε εκδηλώσεις του φυσικού κόσμου (Δίας, Ποσειδών, Ήφαιστος, Δήμητρα), είτε ψυχοπνευματικών δυνάμεων (Αθηνά, Απόλλων). Κατά της ειδωλολατρείας, ως λατρευτικού τύπου, αντιτάχθηκαν πολλά φωτισμένα πνεύματα της αρχαιότητας. Έτσι ο Ξενοφάνης (485 π.Χ.) έλεγε: “Ένας Θεός υπάρχει και για τους θεούς και για τους ανθρώπους. Αυτός δεν μοιάζει με τους θνητούς ούτε στο σώμα ούτε στη σκέψη”. Ο Ηράκλειτος (περ.500 π.Χ.) έλεγε για τους προσευχομένους στα είδωλα “και στα αγάλματα αυτά απευθύνουν ευχές, απαράλλακτα σαν τον άνθρωπο που θα ερχόταν σε συνομιλία με τους τοίχους των κτισμάτων”. Αργότερα άρχισε η θεοποίηση διαφόρων σπουδαίων προσωπικοτήτων, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος για να επαναληφθεί πολλές φορές στη ρωμαϊκή ειδωλολατρία με διαφόρους αυτοκράτορες.
ΝΕΟΠΑΓΑΝΙΣΜΟΣ: Ο όρος Νεοπαγανισμός περιγράφει έναν μεγάλο αριθμό νέων θρησκευμάτων, που βασίζονται κυρίως στα διάφορα παγανιστικά δόγματα, που προϋπήρχαν στην Ευρώπη, πριν την έλευση του Χριστιανισμού. Τα ποικίλα Νεοπαγανιστικά κινήματα μπορεί να συνδέονται με τον πολυθεϊσμό, τον ανιμισμό, τον πανθεϊσμό, ακόμη και το σατανισμό. Πολλά νεοπαγανιστικά δόγματα
προσπαθούν να αναβιώσουν τις παλιές τελετές αρχαίων παγανιστικών θρησκειών, ενώ άλλα έχουν αναπτύξει νέες και σύγχρονες μεθόδους λατρείας. Ο Νεοπαγανισμός εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς στις ανεπτυγμένες και “προοδευμένες” χώρες, βρίσκοντας μεγάλη απήχηση στις ΗΠΑ, τη Βρετανία, αλλά και στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και τα Βαλκάνια.Η μεγαλύτερη Νεοπαγανιστική θρησκεία είναι η Wicca. Στην Ελλάδα σημαντικότερη Νεοπαγανιστική ομάδα είναι το Ύπατο Συμβούλιο Ελλήνων Εθνικών (Υ.Σ.Ε.Ε). Οι νέο-ειδωλολατρικές ομάδες μονοπωλούν και καπηλεύονται την κατά τόπους εθνική συνείδηση, αυτοχαρακτηριζόμενες ως "τελευταία σανίδα σωτηρίας για την πλήρη αναβίωση του Αρχαίου (Ελληνικού, Ρωμαϊκου, Κελτικού) Μεγαλείου", κάτι το οποίο, κατά τις "Νεοεποχίτικες" αντιλήψεις τους, αποτελεί "Συμπαντική ανάγκη"!
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΟΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ: Συμπληρώθηκε επταετία από της αναγνωρίση (2006) του αρχαιοελληνικού δωδεκαθέου ως επίσημης θρησκείας. Η νεοειδωλολατρία τα τελευταία έτη γνωρίζει σχετική έξαρση στην Ελλάδα. Λατρεύεται ελεύθερα με την τέλεση τελετών και μυστηρίων. Άνθρωποι μορφωμένοι παριστάνουν τους ιερείς και προσπαθούν να παρασύρουν συμπατριώτες τους, εκθειάζοντας το αρχαιοελληνικό κάλλος και θέλοντας να τους επαναφέρουν στην ειδωλολατρία, αναμιγνύοντας και εθνικιστικές, πατριωτικές κορώνες. Σε ομιλίες και γραπτά τους εκφράζονται υποτιμητικά και χλευαστικά για την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία. Υβρίζουν την εκκλησία, τον κλήρο και τον μοναχισμό. Περιγελούν τα όσια του χριστιανισμού με φοβερές υπερβολές. Καθυβρίζουν και το πανίερο πρόσωπο του “Εβραίου” Χριστού. Μιλούν για σφαγές των χριστιανών. Υπάρχουν
και αδαείς νεοπαγανιστές, άθεοι και φανατικοί πατριώτες, που παρασύρονται από ατεκμηρίωτα κηρύγματα ότι οι χριστιανοί κατέστρεψαν τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Ο προκλητικός προπαγανδιστικός παγανισμός φέρνει κάποια αποτελέσματα σε άπιστους και σε ημιμαθείς. Γίνονται γραφικοί αρκετά, αν και είναι λίγοι, όταν λένε ότι ο χριστιανισμός υπήρξε άσπονδος εχθρός του ελληνισμού. Θα πρέπει να τονίσουμε πως άλλο ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός και άλλο η αρχαιοελληνική θρησκεία. Το δωδεκάθεο αποτελεί προσωποποιήση παθών, όπως υπερηφάνειας, θυμού, ζήλιας, σαρκολατρίας, κακίας, ασέλγειας. Ο Χριστός ήλθε να καταργήσει τη δωδεκαθεϊκή παθολαγνεία. Ήλθε να φέρει την αλήθεια, την αγάπη, την ελευθερία και την ταπείνωση. Οι προ Χριστού φιλόσοφοι μίλησαν για έναν μόνο και αληθινό θεό. Έτσι προετοίμασαν το έδαφος για την έλευση του χριστιανισμού. Έως τον τρίτο αιώνα ένα πλήθος μαρτύρων αγωνίστηκε μέσα από φρικτά μαρτύρια για την πίστη του Χριστού. Ειδωλολάτρες άρχοντες, έστω του ρωμαϊκού κόσμου,
εμπνεόμενου όμως από το ελληνικό δωδεκάθεο, φυλακίζουν, βασανίζουν και θανατώνουν χιλιάδες χριστιανούς. Οι χριστιανοί αντί να μειώνονται αυξάνονται. Η γενναιότητα, ο ηρωισμός, ο ενθουσιασμός τους χαρακτηρίζουν. Με τον Μέγα Κωνσταντίνο παύτηκαν οι διωγμοί, οι οποίοι φωτοστεφάνωσαν μυριάδες πιστούς. Με την καθιέρωση του χριστιανισμού χαροποιήθηκαν πολλοί αλλά δημιουργήθηκαν και εχθρότητες και βιαιότητες και βαναυσότητες. Ορισμένοι φανατικοί χριστιανοί, εμπνεόμενοι από πνεύμα εκδίκησης, οδηγήθηκαν σε συγκρούσεις, χωρίς αυτό να
σημαίνει ότι έφταιγε η θρησκεία του Χριστού ή η Εκκλησία. Γενικά, οι δωδεκαθεϊστές νεοειδωλολάτρες θέλουν να παρουσιάζονται πιο Έλληνες, και αγαπούν τη μυθολογία και όχι την αλήθεια. Διαστρέφουν την Εκκλησιαστική ιστορία παρερμηνεύοντας το ρόλο της Εκκλησίας στην πορεία του Ελληνικού έθνους, χαρακτηρίζοντας την Ορθοδοξία "ξενόφερτη εβραϊκή θρησκεία" και τους λειτουργούς της "εβραιόδουλους ρασοφόρους", που ευθύνονται για τα "σκοτάδια" του σημερινού πολιτισμού(!). Επαγγέλλονται την αναβίωση του αρχαιοελληνισμού, ως πανάκεια για όλα τα κοινωνικά προβλήματα, θεωρώντας την ως τον "ομφαλό της γης", στον οποίο θα “ενοποιηθεί όλος ο κόσμος». Το μέγεθος του προβλήματος φαίνεται και από τις ύβρεις που εκστομίζονται εναντίον του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, της Παναγίας, των Αγίων και της Εκκλησίας. Σε επιστολή "Ιερέως” της θεάς Δήμητρας, οι Ορθόδοξοι Ιερείς χαρακτηρίζονται "στυγεροί Πρωτογενίτσαροι ρασοφόροι"(!) Ακόμη, λένε μεταξύ άλλων τους ιερείς "κοπρόψυχους" (Μεγαρικός Τύπος 8.10.1995), ο Χριστιανισμός χαρακτηρίζεται "θανατική ποινή κατά της Ελλάδος", η Εκκλησία "αδίστακτη πολιτική και οικονομική συντεχνία" και ότι "βαρύνεται με την κατηγορία της σκόπιμης δολοφονίας του αρχαίου Ελληνισμού"
(Ελληνική Φλόγα, τ. 1/1994, σ. 6). Ο Κύριός μας χαρακτηρίζεται ως «σημιτικής κατασκευής Δικτατορίσκος του Ουρανού», ενώ ο δωδεκαθεϊστής Βλάσης Ρασσιάς μιλώντας στο Πολεμικό Μουσείο κατά την εκδήλωση που οργάνωσε εκεί το αποκρυφιστικό περιοδικό «Τρίτο Μάτι» με θέμα «Η Αρχαιοελληνική Παράδοση στην τρίτη Χιλιετία» (23,24/1/1999) ενθουσίασε το κοινό, όταν είπε: «Να μην αφήσουμε τα χριστιανοβυζαντινά κοράκια να αφοδεύουν πάνω στην εθνική μας κληρονομιά».
ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΕΟΠΑΓΑΝΙΣΜΟΥ: Στο νεοπαγανισμό διακρίνουμε τρία κύρια ρεύματα: 1. Οι αρνούμενοι κάθε συμβιβασμό με τον εβραιοχριστιανισμό, όπως τον ονομάζουν. Εκπροσωπούνται από την λεγόμενη «Μεγάλη Εθνική Εκκλησία των Ελλήνων» και το περιοδικό «Διιπετές». 2. Αυτοί που τους χαρακτηρίζει ρατσισμός και αντισημιτισμός. Εκπροσωπείται κυρίως από το περιοδικό «Απολλώνειο Φως». 3. Τέλος στο τρίτο ρεύμα ανήκουν ομάδες που σχετίζονται με το κίνημα της λεγομένηςΝέας Εποχής. Τέτοιες είναι: Ο Νεοσαμανισμός, οι ουφολόγοι(!) δωδεκαθεϊστές (Κεραμυδάς), η λεγομένη γυναικεία πνευματικότητα, το κίνημα των μαγισσών, Wicca,, κ.α. Τέλος υπάρχουν ακόμα και αυτοί που προσπαθούν να συνδυάσουν την Ορθοδοξία με τον δωδεκαθεϊσμό υποστηρίζοντας ότι ο Ιησούς Χριστός ήταν Έλληνας! Πάντως όλες αυτές οι ομάδες, τα ρεύματα, έχουν κοινό υπόβαθρο, που συνίσταται στην κοινή περί Θεού και κόσμου αντίληψη, στην αποδοχή της
μετενσάρκωσης κ.α. Έτσι, π.χ., τα Ελευσίνια μυστήρια είναι συχνά θέμα σεμιναρίων και διαλέξεων τόσο στις νεοειδωλολατρικές οργανώσεις όσο και σε ομάδες του ευρύτερου αποκρυφιστικού χώρου, όπως π.χ. η «Νέα Ακρόπολη», που αρέσκεται σε αποπροσανατολιστικές εκδηλώσεις του τύπου “έλα να ανταλλάξουμε ένα βιβλίο”! Επίσης στο σύνολο σχεδόν των αρχαιολατρικών περιοδικών υπάρχουν διαφημίσεις εκδοτικών οίκων ή συγκεκριμένων βιβλίων που κινούνται ξεκάθαρα στον αποκρυφιστικό χώρο· ακόμη και βιβλίων που προπαγανδίζουν απροκάλυπτα την μαγεία και τον σατανισμό. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η συγγένεια και διαπλοκή μιας μερίδος του νεοειδωλολατρικού χώρου με τον νεοναζισμό, το σκληρό ροκ και με τον νεοσατανισμό, τόσο διεθνώς, όσο και στην Ελλάδα.
ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ: Στη Γραφή, ειδωλολατρία εννοείται η λατρεία των ψευδοθεών. Ο Θεός ρητά απαγορεύει κάθε ομοίωμα, οποιασδήποτε θεότητας και τη λατρεία της, προσθέτοντας: “ουκ επιθυμήσεις αργύριον ουδὲ χρυσίον απ᾿ αυτών (των ειδώλων) συ λήψη σεαυτώ, μη πταίσης δι᾿ αυτό, ότι βδέλυγμα Κυρίω τω Θεώ σου εστι· και ουκ εισοίσεις βδέλυγμα εις τον οίκόν σου και ανάθεμα έση ώσπερ τούτο· προσοχθίσματι προσοχθιείς και βδελύγματι βδελύξη, ότι ανάθημά εστι” (Λευιτ. ζ΄25,26), δηλαδή να μην επιθυμούν τον πλούτο των ειδώλων. Επιπλέον, απαγορεύει και την κατασκευή
ομοιωμάτων ακόμη και του ίδιου του πραγματικού Θεού. Χαρακτηριστική είναι η περίοδος που οι Ισραηλίτες στο Σινά κατέφυγαν στην ειδωλολατρία: “έτι δε και εποίησαν εαυτοίς μόσχον χωνευτὸν και είπαν· ούτοι οι θεοὶ οι εξαγαγόντες ημάς εξ Αιγύπτου· και εποίησαν παροργισμοὺς μεγάλους.” (Νεεμ. θ΄18). Η ειδωλολατρεία φαίνεται πως πρωτοπαρουσιάστηκε στους προκατακλυσμικούς χρόνους. Αργότερα, στα χρόνια μάλιστα του Αβραάμ, η ειδωλολατρεία ήταν ο γενικός κανόνας (Ιησ. Ν.
κδ΄2). Οι Ιουδαίοι ποτέ δεν λάτρευσαν δικά τους είδωλα αλλά, σε περιπτώσεις αποστασίας, οικειοποιούνταν θεότητες γειτονικών τους λαών, όπως των Αιγυπτίων (Ιεζ. κ΄8), των Χαναναίων, των Αμμωνιτών, των Φοινίκων, των Συρίων, κ.α.: “μη σφάγια και θυσίας προσηνέγκατέ μοι, οίκος Ισραήλ, τεσσαράκοντα έτη εν τη ερήμω; και ανελάβετε την σκηνὴν του Μολὸχ και το άστρον του θεού υμών Ραιφάν, τοὺς τύπους αυτών, ους εποιήσατε εαυτοίς.” (Αμώς ε΄25,26). Ακόμη και η σύζυγος του
Ιακώβ, Ραχήλ, λάτρευε είδωλο, το οποίο μάλιστα και άρπαξε από τον πατέρα της Λάβαν. Πάντως, όταν ο Ιακώβ επέστρεψε από τη Μεσοποταμία απαίτησε από το λαό του να καταστρέψει οτιδήποτε ειδωλολατρικό, ακόμη και τα σκουλαρίκια των γυναικών. Πολύ αργότερα, στην περίοδο των Κριτών, οι Ισραηλίτες και πάλι αποστάτησαν από το Θεό και λάτρεψαν άλλους θεούς; “Και εποίησαν οι υιοὶ Ισραὴλ (...) και ελάτρευσαν τοις Βααλίμ. και εγκατέλιπον τον Κύριον τον Θεὸν (...) και επορεύθησαν οπίσω θεών ετέρων (...) ελάτρευσαν τω Βάαλ και ταις Αστάρταις.“, (Κριτ. β΄11,12). Ο Γεδεών ευχαριστώντας τον Κύριο που τους λύτρωσε από την ειδωλολατρία έφτιαξε το εφώδ, ένα στολισμένο ιερατικό άμφιο, το οποίο όμως κι αυτό με τη σειρά του αποτέλεσε αντκείμενο (ειδωλο)λατρείας από τον ισραηλιτικό λαό, (Κριτ. η΄27). Η ειδωλολατρία περορίστηκε σε μεγάλο βαθμό στον Ισραήλ στα χρόνια διακυβέρνησής του από το Σαούλ, τον Δαβίδ και τον Σολομώντα. Πάντως ο τελευταίος, επηρεασμένος από τις ειδωλολάτρισσες παλακίδες και συζύγους του,
ξαναέφερε τη λατρεία των ειδώλων παράλληλα μ΄αυτή του Ζώντος Θεού. Η συντριπτική πλειοψηφία των διαδόχων του, έφτασαν στο σημείο να επισημοποιήσουν την ειδωλολατρία, διώκοντας συχνά τους πιστούς στο Θεό. Μάλιστα το διασπασμένο βόρειο κράτος των δέκα φυλών, το βασίλειο του Ισραήλ,
έφθασε στον κολοφώνα της ειδωλολατρείας επί των ασεβών βασιλέων Αχαάβ και Ιεζάβελ, διώκοντας μάλιστα και τον κορυφαίο των Προφητών, Ηλία. Η ειδωλολατρεία αυτή έφτασε στο ακρότατο ύψος της με τις μισαρές ανθρωποθυσίες στο είδωλο του Μολώχ. Η δουλεία και η αιχμαλωσία του λαού, που ακολούθησε, φαίνεται ότι συνέφερε τους Εβραίους κι έτσι όταν επανέκαμψαν στην πατρίδα όχι
απλά έγιναν θεοσεβείς, αλλά και ζηλωτές προς την πατρώα θρησκεία τους. Η Παλαιά Διαθήκη τονίζει τα αποτελέσματα της ειδωλολατρίας-απομακρύνσεως από το Θεό: “πάντας δ᾿ επιμὶξ έχει αίμα και φόνος, κλοπὴ καὶ δόλος, φθορά, απιστία, ταραχή, επιορκία, θόρυβος αγαθών, χάριτος αμνησία, ψυχών μιασμός, γενέσεως εναλλαγή, γάμων αταξία, μοιχεία καὶ ασέλγεια. η γὰρ των ανωνύμων ειδώλων θρησκεία παντὸς αρχὴ κακού και αίτία και πέρας εστίν.” (Σοφ. Σολομ. ιδ΄24-27). Η ειδωλολατρία, που
κυριαρχεί σήμερα έχει άλλη μορφή: έτσι αυτός που αγαπά τον πλούτο, το “εγώ” του, τη φιλοδοξία του, την ύλη γενικά ή και αμελεί το Θεό και το Χριστό Του, είναι ειδωλολάτρης: “Νεκρώσατε ουν τα μέλη υμών τα επὶ της γης, πορνείαν, ακαθαρσίαν, πάθος, επιθυμίαν κακήν, και την πλεονεξίαν ήτις εστὶν ειδωλολατρία, δι' α έρχεται η οργὴ του Θεού επὶ τους υιοὺς της απειθείας”, τονίζει ο Απόστολος Παύλος.

Βιβλιογραφία: Μον. Μωυσής Αγιορ., “Νεοειδωλολατρία”, εφ. Μακεδονία, 5/1/2013 Θ.Η.Ε., Τ. 5, σ.361-7.
Θ’ Πανορθοδόξος Συνδιάσκεψη Εντεταλμένων Ορθοδόξων Εκκλησιών και Ιερών Μητροπόλεων
δια Θέματα Αιρέσεων και Παραθρησκείας, (8-13 Οκτωβρίου 1997) Αγίος Ιωάννης του Ρώσσος Ι.
Μ. Χαλκίδος.
Χαρίκλειας Μήνη, νεοπαγανισμός
Κυριακού Τσουρού, «Η Αρχαιολατρία ως Ατραπός της Νέας Εποχής», περ.Διάλογος, τ. 16 (1999)
Π. Ν.Τρεμπέλας, Θεοσοφία,.
Γεώργιος Πλήθων-Γεμιστός, Νόμοι
Παν. Μαρίνη, Η ελληνική κοσμοθέασις, Αθήναι 1997.
Τρ. Ολύμπιος, Μέλλον – Ελληνισμός ή Όλεθρος, Λιτόχωρο 2000,
Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, Κατά των μαγικών ειδών, Πηδάλιον.
Νεοπαγανισμός, εκδ. «Αποστολικής Διακονίας».
π. Αντ. Αλεβιζόπουλος, Ναζισμός με άλλο πρόσωπο, εκδ. Διάλογος, Αθήνα 1996.
π. Αντ. Αλεβιζόπουλος, Η χαμένη αθωότητα, Αθήνα 1994..