ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ (ΨΑΛΜΟΙ ΤΟΥ ΔΑΥΙΔ)

Η λέξη «ψαλμός» προέρχεται από το ρήμα «ψάλλω» που σημαίνει υμνώ μελωδικά τον Θεό, προσφέρω στον Θεό λατρεία με ύμνους μελωδικούς, τραγουδώ με άσματα στον Θεό, λατρεύω τον Κύριο υμνώντας Αυτόν με ψαλμωδίες.

 

Ο Δαυΐδ ο Βασιλέας και Προφήτης, είναι ο ποιητής των εκατό πενήντα (150) ψαλμών που συμπεριλαμβάνονται στο γνωστό και προσφιλές σε όλους τους πιστούς της Εκκλησίας «Ψαλτήριον». Το «Ψαλτήριον» χωρίζεται σε πέντε μέρη, σε συσχέτιση με την Πεντάτευχο του Μωσαϊκού νόμου.
Η Εκκλησία μας από τους πρώτους αιώνες της Λατρείας χρησιμοποίησε το «Ψαλτήριον» για να υμνήσει τον Θεό, στις κοινές συνάξεις των πιστών, που γίνονταν στους «οίκους του Κυρίου» δηλαδή στους Ιερούς Ναούς.
Οι πιστοί είχαν πολλή ευλάβεια τους ψαλμούς και ευχαριστούνταν από την ακρόασή τους, σε σημείο να στέκονται όρθιοι, όταν γινόταν η απαγγελία τους. Γι'; αυτό καθιέρωσαν τα λεγόμενα «Καθίσματα» δηλαδή τα μικρά ψαλλόμενα τροπάρια που μεσολαβούν μεταξύ της κάθε ενότητας του ψαλτηρίου, ώστε να κάθονται για λίγο οι πιστοί. Απ'; αυτά τα τροπάρια έλαβαν την ονομασία «Καθίσματα» οι είκοσι (20) ενότητες του «Ψαλτηρίου», που διαβάζονται στην Εκκλησία μας (κυρίως στα Μοναστήρια) κάθε εβδομάδα μία φορά πλήρως και την Μεγάλη Τεσσαρακοστή δύο φορές.

Εκτός όμως από τον καθιερωμένο τρόπο της απαγγελίας του «Ψαλτηρίου» (ανάγνωση), πολλοί στίχοι των ψαλμών, ψάλλονται στη Θεία Λατρεία. Όπως παραδείγματος χάριν το «προκείμενο» του Εσπερινού που ψάλλεται μετά την «Επιλύχνιον Ευχαριστίαν» δηλαδή το «Φως Ιλαρόν...» κατά τις καθημερινές και τις μεγάλες Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές.
Ομοίως και τα «προκείμενα» που ψάλλονται στην Μικρή Είσοδο της Θείας Λειτουργίας, καθώς και τα «Κοινωνικά» δηλαδή οι ύμνοι που ψάλλονται λίγο πριν κοινωνήσουν οι πιστοί.

Όλες οι ακολουθίες του νυχθημέρου απαρτίζονται και πλαισιώνονται με τους ψαλμούς του Δαυΐδ.
Οι στίχοι που μεσολαβούν μεταξύ των «Στιχηρών» και των «Αποστίχων» του Εσπερινού, καθώς και μεταξύ των «Στιχηρών των Αίνων» ή των «Αποστίχων» τους στην Ακολουθία του Όρθρου, προέρχονται από το «Ψαλτήριο».

Το πρώτο μέρος της Ακολουθίας του Αποδείπνου αποτελείται από ψαλμούς. Ομοίως και οι «Ώρες» της Εκκλησίας μας (Πρώτη, Τρίτη, Έκτη και Ενάτη) στο μεγαλύτερό τους μέρος απαρτίζονται από ψαλμούς.
Ακόμη και στην Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως, που προετοιμάζει τους πιστούς για τη συμμετοχή τους στην Τράπεζα των Φρικτών Μυστηρίων, έχει συμπεριληφθεί ένα μικρό μέρος των ψαλμών.

Πολλοί από τους ψαλμούς έχουν μελοποιηθεί και καλύπτουν τις Λειτουργικές ανάγκες, συμπεριλαμβανόμενοι στις Ακολουθίες της Εκκλησίας, όπως π.χ. οι λεγόμενοι «Πολυέλεοι» που ψάλλονται κατά τις μεγάλες Εορτές και κατά τις Ιερές Αγρυπνίες, αμέσως μετά την Ανάγνωση του «Ψαλτηρίου» του Όρθρο και είναι στίχοι ψαλμών που σχετίζονται με το θέμα της εκάστοτε Εορτής.

Το «Ψαλτήριον του Δαυΐδ» είναι ένας πολύτιμος θησαυρός για την Εκκλησία μας γιατί πλουτίζει την Λατρεία και την Υμνολογία της και όταν διαβάζεται και όταν ψάλλεται, τέρπει τους πιστούς, τους ενισχύει στον αγώνα τους κατά των αοράτων εχθρών και στερεώνει την αγάπη τους προς τον Θεό.

Ψαλμός ΡΝΑ' - ( 151ος )
οὗτος ὁ ψαλμὸς ἰδιόγραφος εἰς Δαυΐδ καὶ ἔξωθεν τοῦ ἀριθμοῦ• ὅτε ἐμονομάχησε τῷ Γολιάθ.

Μικρὸς ἤμην ἐν τοῖς ἀδελφοῖς μου καὶ νεώτερος ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ πατρός μου· ἐποίμαινον τὰ πρόβατα τοῦ πατρός μου. 2 αἱ χεῖρές μου ἐποίησαν ὄργανον, καὶ οἱ δάκτυλοί μου ἥρμοσαν ψαλτήριον. 3 καὶ τίς ἀναγγελεῖ τῷ Κυρίῳ μου; αὐτὸς Κύριος, αὐτὸς εἰσακούσει. 4 αὐτὸς ἐξαπέστειλε τὸν ἄγγελον αὐτοῦ καὶ ἦρέ με ἐκ τῶν προβάτων τοῦ πατρός μου καὶ ἔχρισέ με ἐν τῷ ἐλαίῳ τῆς χρίσεως αὑτοῦ. 5 οἱ ἀδελφοί μου καλοὶ καὶ μεγάλοι, καὶ οὐκ εὐδόκησεν ἐν αὐτοῖς ὁ Κύριος. 6 ἐξῆλθον εἰς συνάντησιν τῷ ἀλλοφύλῳ, καὶ ἐπικατηράσατό με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτοῦ· 7 ἐγὼ δέ, σπασάμενος τὴν παρ᾿ αὐτοῦ μάχαιραν, ἀπεκεφάλισα αὐτὸν καὶ ἦρα ὄνειδος ἐξ υἱῶν ᾿Ισραήλ.

Ο Δαβίδ ο Προφητάναξ

Ο Δαβίδ υπήρξε μια σπάνια προσωπικότητα, από τις πιο σημαντικές της Π. Διαθήκης. Ήταν προφήτης και άναξ (βασιλιάς, δηλαδή Προφητάναξ). Είχε πολλά χαρίσματα και αρετές. Ήταν πράος, μεγαλόψυχος και μεγάθυμος. Αγαπούσε το λαό του και την πατρίδα του. Είναι λεπτή και ευαίσθητη ψυχή, με μια γνήσια πληθωρική θρησκευτικότητα, που προκαλεί το θαυμασμό. Τον πλούτο της θρησκευτικότητάς του αυτής τον βλέπουμε αποτυπούμενο στους ψαλμούς του, έργο απαράμιλλο σε βάθος πνευματικό και ομορφιά ποιητική. Πολλοί εκ των ψαλμών του είναι προφητικοί, αναφερόμενοι στο πρόσωπο και το έργο του αναμενόμενου Μεσσία της ανθρωπότητας.

Όπως όμως σε όλους συμβαίνει, έτσι και στο Δαβίδ ήλθε κάποτε η δύσκολη ώρα του. Στο παλάτι του ο Δαβίδ είχε γυναίκες πολλές. Αυτό δεν ήταν τότε απαγορευμένο από το Νόμο. Δεν είχε συνεπώς στέρηση γυναικείας συντροφιάς. Αυτό όμως δεν λέει και πολλά. Η σαρκική ορμή της φύσεως είναι τόσο έντονη στον κάθε άνθρωπο, ώστε να ζητά εξακολουθητικά και κάτω από όποιες συνθήκες ικανοποίηση. Θα ανέμενε βέβαια κανείς ότι ο Δαβίδ, ο τόσο ενάρετος και βαθύς γνώστης του νόμου του Θεού, θα έβαζε χαλινό στις επιθυμίες του, αποφεύγοντας κάθε παράνομη περιπέτεια και σχέση με γυναίκες. Όμως αυτό δε συνέβη.

Μια μέρα έτυχε να δει από το δώμα του βασιλικού οίκου του, μια γυναίκα να λούζεται γυμνή. Ήταν η Βηρσαβεέ, κόρη του Ελιάβ και σύζυγος Ουρία του Χετταίου, αξιωματικού του βασιλικού στρατού του. Η γυναίκα ήταν σπάνιας σωματικής ομορφιάς («καλή τω είδει σφό­δρα»). Τόσο η καλλονή της, όσο και οι ειδικές υποβλητικές συνθήκες που είχε το ολόχαρο σώμα της, κέντησαν την επιθυμία του ηγεμόνα. Ο πόθος τρύπησε τη σάρκα του και φούντωσε μέσα του η επιθυμία να την κατακτήσει. Ο ισχυρός εκείνος άντρας, τη δύναμη του οποίου είχαν νιώσει τόσο έντονα οι πολλοί εχθροί του, δεν είχε τη δύναμη νʼ αντισταθεί στο πυρωμένο πάθος του. Ήθελε σαρκική σχέση με την απρόσμενη γυναίκα. Για το βασιλιά αυτό δεν ήταν δύσκολο. Ποιός μπορούσε να αντισταθεί στην όποια επιθυμία του; Κάλεσε αμέσως την Βηροαβεέ στο ανάκτορό του και κοιμήθηκε μαζί της. Απʼ αυτή τη σχέση η γυναίκα έμεινε έγκυος. Ο καρπός του έρωτα εκείνου ήταν παράνομος, πράγμα όχι και τόσο ευχάριστο για τον ηγεμόνα. Ο Δαβίδ όμως δεν αρκέστηκε στην εφήμερη εκείνη επαφή με τη γυναίκα, που κυριολεκτικά αναστάτωσε τη ζωή του. Ήθελε μονιμότερη σχέση μαζί της· να την έχει για πάντα κοντά του, να την κάνει γυναίκα του. Εδώ όμως ανέκυπταν ανυπέρβλητες δυσχέρειες. Ή γυναίκα ήταν παντρεμένη. Πώς να κάνει γυναίκα του κάποια, που ήδη άνηκε νόμιμα σε άλλο άντρα; Μια δυνατότητα μονάχα υπήρχε· να διαλυθεί ο υφιστάμενος γάμος. Το θολωμένο μυαλό του Δαβίδ συνέλαβε σχέδιο σατανικό. Σκέφτηκε να εξοντώσει το νόμιμο σύζυγο, τον πιστότατο και καλό του αξιωματικό Ουρία. Υπέδειξε στο στρατηγό του Ιωάβ, σε μια μάχη εναντίον των Αμμωνιτών, να υποχωρήσει απροειδοποίητα σε πεδίο μάχης εν εξελίξει και νʼ αφήσουν έκθετο τον ανύποπτο Ουρία στις επιθέσεις των εχθρικών δυνάμεων. Φονεύθηκε ο γενναίος αξιωματικός και μαζί του έπεσαν και άλλοι στρατιώτες της βασιλικής δυνάμεως.

Όταν η Βηρσαβεέ έμαθε το γεγονός, θρήνησε τον άντρα της. Μόλις όμως παρήλθε το πένθος της, ο Δαβίδ την κάλεσε στον οίκο του και την έκανε επίσημα γυναίκα του. Η επιθυμία του εκπληρώθηκε.

Και ο μεν Δαβίδ στην ερωτική παραζάλη του είχε λησμονήσει το Θεό. Ο Θεός όμως δεν τον λησμόνησε. Έστειλε τον προφήτη Νάθαν να ελέγξει την παρανομία του. Ο Νάθαν ήταν πρόσωπο ευυπόληπτε στο Δαβίδ και με αυξημένο κύρος στην εβραϊκή κοινωνία. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, στον ηγεμόνα και τον έλεγξε με μια απλή παραβολή. Σε μια πόλη -του είπε- ήταν δυο άντρες, ένας πλούσιος και ένας φτωχός. Ο πλούσιος είχε ποίμνια και βουκόλια πολλά, ο δε φτωχός μια μοναδική αμνάδα (προβατίνα), την οποία υπερβολικά αγαπούσε, τη φρόντιζε και την είχε σαν πραγματική κόρη του. Κάποτε κάποιος ξένος οδοιπόρος επισκέφτηκε τον πλούσιο, ο οποίος θέλησε να τον φιλοξενήσει. Αντί όμως να πάρει ένα από τα πολλά ζώα του, να το σφάξει και να περιποιηθεί τον ξένο του, απέσπασε βίαια και έσφαξε την αμνάδα του φτωχού γείτονά του. Στο άκουσμα αυτό ο Δαβίδ «εθυμώθη σφόδρα» και είπε στο Νάθαν. «Αληθινά, ο άνθρωπος αυτός είναι άξιος θανάτου και οφείλει νʼ αποζημιώσει την αμνάδα του φτωχού γείτονά του στο επταπλάσιο». Τότε ό Νάθαν είπε ήρεμα στο Δαβίδ. Εσύ είσαι βασιλιά ο κακός άνθρωπος εκείνος. Αυτά λέγει Κύριος, ο Θεός του Ισραήλ. Εγώ σε έχρισα βασιλιά του Ισραήλ, σε έσωσα από τα χέρια του Σαούλ και παρέδωσα στην εξουσία σου τον οίκο του, καθώς και τον οίκο Ιούδα και Ισραήλ. Γιατί, λοιπόν, ξεφτίλισες το λόγο Κυρίου, πράττοντας το πονηρό ενώπιον του, σκοτώνοντας με το σπαθί των υιών Αμμών τον Ουρία το Χετταίο και παίρνοντας γυναίκα σου τη χήρα σύζυγό του; Γιαυτό θα πέσει μαχαίρι στο σπίτι σου, θα πάρω τις γυναίκες σου και θα τις δώσω στον πλησίον σου. Κι αυτό που εσύ έκανες κρυφά, θα το κοινοποιήσω σε ολόκληρο τον Ισραήλ. Ο δε υιός, που σου χάρισε ή Βηρσαβεέ από την παράνομη σχέση σου μαζί της, θα πεθάνει.

Τα λόγια αυτά του Προφήτη έπληξαν καίρια την καρδιά του αμαρτήσαντα ηγεμόνα. Άνοιξαν τα μάτια της ψυχής του Δαβίδ, ο οποίος κατανόησε το διπλό αμάρτημά του και συνετρίβη. Είπε δε προς τον Νάθαν· αμάρτησα ενώπιον του Κυρίου μου. Ο Νάθαν τον παρηγόρησε, λέγοντας ότι ο Θεός παρέβλεψε το αμάρτημά του, και του δήλωσε, ότι δεν πρόκειται να πεθάνει. Μετά την εκπλήρωση της αποστολής του, ο Νά­θαν γύρισε στον οίκο του.

Η κατοπινή ζωή του Δαβίδ υπήρξε τρικυμιώδης. Ο Θεός, ο οποίος παιδεύει αυτούς που αγαπά, συγχώρεσε μεν το Δαβίδ για την ειλικρινή του μετάνοια, δεν τον άφησε όμως ατιμώρητο, αφʼ ενός μεν για να τον απαλλάξει από παρόμοιες πτώσεις και αφʼ ετέρου για να παραδειγματίσει τους άλλους. Έτσι είχε πολλά κακά στην οικογένεια του, όπως και στη διακυβέρνηση της χώρας του.

(Α. Θεοδώρου, «Ραντιείς με υσσώπω και καθαρισθήσομαι»,- ερμηνευτικό σχόλιο στους «Ψαλμούς της μετανοίας» Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος 1997)

Δείτε και τι είναι ψαλτήριο περισσότερα εδώ

  Ψαλτήριον

 

 Οι εννέα ωδές ερμηνεία από τον Άγιο Νικόδημο Αγιορείτη Κήπος Χαρίτων

1.     των Ισραηλιτών, αμέσως μετά τη διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης (Έξοδος, Κεφ. 15)
2.     τού Μωϋσέως, λίγο πριν αποβιώσει (Δευτερονόμιον, 32). Ως πένθιμη παραλείπεται
3.     της προφήτιδος Άννας, όταν συνέλαβε τον Σαμουήλ, μετέπειτα κριτή (Α΄ Βασιλειών, 2)
4.     τού προφήτου Αββακούμ (Αββακούμ, 3)
5.     τού προφήτου Ησαΐου (Ησαΐας, 26)
6.     τού προφήτου Ιωνά (Ιωνάς, 2)
7.     των Τριών Παίδων, όταν οδηγούντο στην κάμινο (Δανιήλ, 3)
8.     των Τριών Παίδων, μέσα στην κάμινο (Δανιήλ, 4)
9.     είναι σύνθεση της ωδής της Θεοτόκου, όταν συνάντησε την Ελισάβετ και της ωδής τού προφήτου Ζαχαρίου, όταν γεννήθηκε ο υιός του Ιωάννης ο Πρόδρομος (Λουκάς, 1)