Όσιος Εφραίμ ο Σύρος. Για την τελειότητα του μοναχού.
Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Για την τελειότητα του μοναχού
Πέρυσι ήρθαν σ’ εμένα κάποιοι ζητώντας κάτι ωφέλιμο για τα μοναστήρια τους, αλλά εγώ δεν είχα καιρό για λόγο, διότι υπέφερα από κάποια σωματική αρρώστια. Καθώς λοιπόν σιωπούσα έγινε ο πόνος μου απολογία· διότι, όταν είδαν την ένταση των πόνων μου, κατάλαβαν την αιτία της σιωπής. Θυμήθηκα λοιπόν πριν από λίγο ότι ήρθαν και από άλλα μοναστήρια για τον ίδιο σκοπό. Τι έπρεπε να κάνω λοιπόν; Να απαντήσω χωριστά σ’ αυτούς και χωριστά σ’ εκείνους, ή με ένα λόγο να ικανοποιήσω και τους δύο; Αλλά ντρέπομαι να διηγηθώ για όσα ως τώρα έχουν κατορθώσει αυτοί, για να μη γίνω ο ίδιος κατήγορος του εαυτού μου.
Είναι παράλογο ένας αμαθής να διδάσκει τους σοφούς· όπως και ένας φτωχός να προσκαλεί σε τραπέζι έναν πλούσιο. Διότι εγώ είμαι νήπιο ως προς τη φρόνηση, ενώ αυτοί έγιναν αξιοθαύμαστοι με τις προόδους τους. Δεν στηρίζουν τα λόγια την αλήθεια, αλλά η αλήθεια συνηθίζει να επιβεβαιώνει τα λόγια. Ξέρω να συνθέτω λόγια που δεν ψεύδονται, αλλά δεν έχω να παρουσιάσω τρόπους διάφορης αρετής. Το έργο γίνεται εικόνα της αρετής, ενώ ο λόγος είναι σκιά της εικόνας. Στη σκιά δεν υπάρχει κανένα χαρακτηριστικό, αλλά υπάρχει μόνο η φαντασία από τα χαρακτηριστικά κάποιου πράγματος.
Τι λοιπόν; Ενώ μας ρώτησαν, θα αρνηθούμε να απαντήσουμε; Ή ενώ μας παρακάλεσαν, δε θα δώσουμε; Και τότε ποιος θα είναι ο καρπός μας; Πολλοί έχουν παραλάβει και την υπακοή ως εργασία της αρετής· και αν μάλιστα προσέξουμε στα γεγονότα, θα βρούμε δούλους να δανείζουν στους αφέντες τους, και νέους να συμβουλεύουν τους γέρους, και άσημους ανθρώπους να βοηθούν μεγάλους άνδρες σε σπουδαία έργα. Ο λαός αποτελείται από διάφορους ανθρώπους, αλλά η δόξα είναι μία.
Ανώτερος από κείνους που προσφέρουν δόξα είναι αυτός που δοξάζεται, και αυτή που έγινε μεσίτρια ευφραίνεται και με τους δυο. Ας κάνουμε άσκηση λόγων, όπως ο στρατός κάνει άσκηση μάχης μπροστά στον άρχοντα. Ας μάθουν ότι έχουμε τη δύναμη να μιλούμε, αν και δε διαθέτουμε το έργο. Να ξέρετε ότι σ’ εμάς υπάρχει ωφέλιμο μόνο αυτό· ότι δηλαδή ποθώντας την αλήθεια κατηγορούμε τους εαυτούς μας. Λυπούμαι, διότι δεν έκανα το έργο που με παρακάλεσαν να κάνω, και φοβάμαι μήπως κάνοντας το απορριφθεί ως άχρηστο. Αλλά θα αρνηθώ γι’ αυτό; Δεν μπορεί αυτός που είναι κατώτερος να αντισταθεί σ’ εκείνους που έχουν διάκριση.
Περισσότερα γνωρίζετε, αδελφοί, διδάσκοντας με το έργο· λίγα ποθείτε να μάθετε ευφραινόμενοι με τον λόγο. Ας πω και σ’ εσάς ότι ο καρπός είναι τροφή, όχι τα φύλλα που κάνουν σκιά. Τα λόγια είναι σαν φύλλα, και το έργο είναι όπως ο καρπός. Θέλετε να γνωρίσετε την αξία του έργου; Θα την γνωρίσετε από την τροφή· διότι το φύλλο ξεγελά με το να μοιάζει με καρπό. Προσπαθώ να ανταποκριθώ σ’ εσάς, επειδή ξέρω την ταπεινοφροσύνη σας. Γνωρίζω την ανικανότητα μου και θαυμάζω τη μετριοφροσύνη σας. Ας πω ότι το εύρημα είναι δικό σας, διότι στο πρόσωπο σας αποκτά λαμπρότητα.
Είναι φτωχοί αυτοί που κρατούν στα χέρια τους τη στολή του βασιλιά, και όμως η στολή χρειάζεται αυτούς τους άσημους. Αυτοί που κατασκευάζουν το βασιλικό στέμμα είναι κατά πολύ κατώτεροι από κείνον που θα το φορέσει, και όμως παρόλα αυτά κατασκευάζουν αυτό που τους πρόσταξαν. Ξέρω πως οργώνουν οι γεωργοί τη γη με αλέτρια και με βόδια, αλλά εγώ είμαι πάρα πολύ αδέξιος γι’ αυτή την εργασία. Πολλοί είναι που ξέρουν με ακρίβεια από τη συνήθεια τα σχετικά με την τέχνη, αλλά δεν μπορούν να εξηγήσουν τον τρόπο τους. Άλλοι προόδευσαν με την πείρα και επινόησαν τέχνες ή τελειοποίησαν τις γνωστές. Έτσι και γω θα μιλήσω σ’ εσάς για τη ζωή σας, άλλα γνωρίζοντας τα από τη συνήθεια να λέγονται, και άλλα αναφέροντας τα από αγάπη στους κόπους.
Ο βίος των μοναχών μοιάζει με τον αγγελικό, και η τάξη τους είναι γεμάτη από θεία λατρεία. Έχει τη ζωή, η οποία στον παρόντα κόσμο υπηρετεί τον Θεό, και την καταθέτει από πριν, για να πάρει σαν τόκο την αιώνια ζωή. Προσφέρει στον Θεό την εύνοια του και γίνεται κοινωνός του. Αντί για τους κόπους της παρούσας ζωής ελπίζει να απολαύσει τα αιώνια αγαθά. Δανείζει με την πίστη τα επίγεια και απολαμβάνει τα ουράνια. Μόνο οι μοναχοί γνωρίζουν επάνω στη γη την κατάσταση του πνευματικού αγώνα.
Οι ναύτες ταξιδεύοντας επάνω στη θάλασσα παθαίνουν ναυτίες· οι μοναχοί ζώντας στην ησυχία κινδυνεύουν. Όπως είναι για κείνους η θάλασσα, είναι γι’ αυτούς η δαιμονική ενέργεια· όπως εκείνους τους εμποδίζουν οι άνεμοι να προχωρήσουν, έτσι μάχονται αυτοί στον αέρα ενάντια στα πνεύματα που τους γίνονται εμπόδιο. Ο Απόστολος μίλησε γι’ αυτό τον αγώνα και ανέφερε τα πονηρά πνεύματα (Εφɛσ. 6, 12). Οχύρωσε την τοποθεσία με καλά υλικά και έπεισε αυτούς που επιχειρούν τον αγώνα να γνωρίζουν την ενέδρα που κρύβεται.
Οι μοναχοί αγωνίζονται χωρίς να βλέπουν τους αντίπαλους. Γι’ αυτό λοιπόν, τι λογής πρέπει να είναι αυτοί; Δεν αποφεύγω να πω αυτό που συλλογίσθηκα· ότι δηλαδή είναι προφήτες· ασκούν πνευματική τέχνη, για την οποία το σώμα δεν έχει πείρα· κάνουν έργο άγνωστο, που δεν το βλέπουν ούτε αυτοί που το κάνουν· δεν ασχολούνται μ’ αυτά που θα απολαύσουν, αλλά αυξάνουν τον κόπο τους γι’ αυτά που ελπίζουν· δρόμος γι’ αυτούς είναι η γνώμη, και τέρμα είναι η συγκατάθεση· αναχωρούν και πηγαίνουν στον ουρανό, και εκεί συναντούν αμέτρητα θεάματα.
Πολλοί με το να κρυφτούν, ξέφυγαν τον εχθρό που καιροφυλακτούσε· άλλοι χωρίς να αντισταθούν, νίκησαν· μερικοί επίσης από τον φόβο τους, γύρισαν πίσω· και κάποιοι επίσης, αφού πιάστηκαν αιχμάλωτοι, περιπαίχθηκαν· και πολλοί επίσης φονεύθηκαν. Λίγοι περνούν τελείως στην απέναντι όχθη και σπάνιοι έμποροι πραγματοποιούν το ταξίδι τους. Όπως εκείνοι που κατευθύνουν την πορεία τους στους βαρβάρους, έτσι είναι και η πορεία των μοναχών. Με δυο ενδεχόμενα επιχειρούν το εμπόριο· ή ελπίζοντας να κερδίσουν μεγάλα κέρδη, αν το κατορθώσουν, ή να χάσουν και την περιουσία που έχουν.
Είδα στις πόλεις, σε περίφημα θεάματα, να αγωνίζονται κάποιοι με θηρία αλλά πολύ περισσότερο επιδίδονται σε αγώνες οι μοναχοί· διότι ή πλουτίζουν ξαφνικά, ή χάνουν ακόμη και τη ζωή τους· άλλωστε και ο Απόστολος Παύλος ονόμασε τη ζωή του θέαμα (Α΄ Κορ. 4, 9)· και για να στηριχθεί ο λόγος μας, ότι έχετε αγώνα, ο ίδιος Απόστολος χαρακτήρισε τον αγώνα και στάδιο (Α΄ Κορ. 9, 24), και έχει πει ότι πυγμαχεί ο ίδιος (Α΄ Κορ. 9, 26)· από την πυγμαχία να αντιληφθείς το στάδιο, και από την πάλη να καταλάβεις τον αγώνα· από τους θεατές να καταλάβεις σε ποια αγωνίσματα αγωνίζεται αυτός που αποτελεί το θέαμα· θεατές είναι οι Άγγελοι και οι άνθρωποι (Α΄ Κορ. 4, 9).
Λοιπόν σωστά είπαμε ότι ο βίος των μοναχών μοιάζει με τον αγγελικό. Ποια είναι αυτά που βλέπουν οι Άγγελοι, παρά οι κρυφές πράξεις, οι συγκαλυμμένες παγίδες, οι απατηλοί τρόποι, οι δόλιες επιθέσεις, οι πανουργίες των δαιμόνων, που σχεδιάζονται με διάφορους τρόπους; Βλέπουν πως τα ξεφεύγουν αυτά· πως τα υπερπηδούν σαν θηρία· πως τρέπουν σε φυγή τους αντιπάλους· πως ελέγχουν τους άλλους· πως καταργούν τους προσποιητούς φίλους. Αυτά βλέπουν οι Άγγελοι. Ποια όμως είναι εκείνα που βλέπουν οι άνθρωποι;
Οπωσδήποτε είναι πράγματα ανθρώπινα. Διότι σηκώνονται εναντίον τους διωγμοί, λογισμοί, φτώχειες, δυσκολίες, αρρώστιες, ταραχές, κατηγορίες, συκοφαντίες, περιφρονήσεις, και τα όμοια μ’ αυτά. Είναι πολύ δύσκολος ο βίος των μοναχών. Αν είναι αδιάφορος, εξαπατάται· όταν ανακατώνεται με κοσμικούς, σαν νερωμένο κρασί, γρήγορα μεταβάλλεται, και καθώς γίνεται ξίδι δεν έχει αξία, αλλά απεναντίας είναι άχρηστος· δεν έχει καμιά ωφέλεια, αλλά είναι βλαβερός δεν προσφέρει απόλαυση, αλλά αηδία.
Ο βίος μας πρέπει να διατηρείται σαν το κρασί· να μην περνά τον καιρό του όπως τύχει, να μην ασχολείται με αστειότητες, ούτε με πολυλογίες και αν ακόμη είναι σωστές, ούτε με συχνές χειρονομίες και αν ακόμη είναι αθώες, ούτε με διάφορα θεάματα και αν ακόμη δεν φέρνουν στη μνήμη την ηδονή, ούτε με την υπερβολή και αν ακόμη παρακαλούν οι παρευρισκόμενοι, διότι και αν ακόμη δεν βλάπτεται φτάνοντας σ’ αυτή, όμως δεν θα απολαύσει την ωφέλεια. Γνωρίζω πολλούς οκνηρούς ότι αρρώστησαν, και άλλους που υπέφεραν ότι βρήκαν ανακούφιση· εκείνοι όμως που κοπιάζουν και που αρρωσταίνουν από τον κόπο, αφού έγιναν υγιείς, φέρνουν μαζί τους και το κέρδος και τον έπαινο.
Δεν αρνήθηκε ο Παύλος την ασθένεια του σώματος (πρβλ. Β΄ Κορ. 12, 7 και 10), αλλά απεναντίας ο ίδιος ομολόγησε ότι τον περιμένει το στεφάνι (Β΄ Τιμ. 4, 8). Εκείνος που έδειξε οκνηρία στο να κοπιάσει, δε δοκιμάζει βέβαια πόνους, και ανάμεσα στους ανδρείους θεωρείται αδέξιος· αυτός είναι ο άνθρωπος που δεν έδωσε υπόσχεση να ζήσει τον μοναχικό βίο γι’ αυτό, ούτε έχει κάτι, ούτε κατηγορείται που δεν απέκτησε. Εκείνος όμως που έδωσε υπόσχεση, αν δείξει οκνηρία, και μαστιγώνεται και του ζητούν την εργασία του δούλου.
Δεν γνωρίζετε τι παθαίνει ένας οκνηρός στρατιώτης; Του ζητούν να δείξει επιμέλεια για την εμφάνιση των όπλων και για το άλογο και για όλη την κατάσταση του. Του ζητούν να δείξει προθυμία, πράξη, πειθαρχία, ανδρεία. Δεν θα έχει καλή απολογία ένας μοναχός που αδιαφορεί, όπως και ένας γεωργός που δεν καλλιεργεί τη γη. Αφού οργώσεις το σώμα σου, μοναχέ, σπείρε στον εαυτό σου την απόλαυση του ευαγγελικού καρπού. Μην αφήσεις το σώμα σου αργό, όπως έκανε εκείνος που πήρε το ένα τάλαντο (Ματθ. 25, 18)· διότι αφού πήρε την άφεση μαζί με τη χάρη, και έμεινε αργός, κατακρίθηκε ως ένοχος.
Έγινε στρατιώτης του Χριστού, και παρόλο που απολάμβανε το μισθό της βασιλικής στράτευσης, έδειξε αμέλεια στο έργο. Αν λυπήθηκε εκείνον που έδειξε αδιαφορία και οκνηρία, θα λυπηθεί και τον μοναχό· αν λυπάται ο Δεσπότης τον άχρηστο δούλο, θα λυπηθεί και κείνον· αν λυπάται ο Δεσπότης τον οκνηρό δούλο, θα λυπηθεί και τον μοναχό.
Ο γεωργός μαστιγώνεται για την αμέλεια του για τον σπόρο· ο στρατιώτης μαστιγώνεται για τα ακάθαρτα όπλα. Πώς δεn θα μαστιγωθούμε πολύ περισσότερο και μεις οι μοναχοί, αν δείξουμε αμέλεια; Έχει γίνει ξυνό το κρασί; Φταίει το αγγείο, ή το μέρος, ή το επίχρισμα. Ο ιδιοκτήτης αναζητά την αιτία· και όταν την διαπιστώσει, δε θα αφήσει να ξυνίσει. Μπορεί και το κουνούπι, ένα ελάχιστο έντομο, να εξαφανίσει τη γλυκύτητα· και ακολουθεί τη χρήση η μομφή. Πολλές φορές μια ασήμαντη αιτία προξενεί μεγάλες βλάβες, και από μια μικρή ραθυμία, δημιουργούνται μεγάλα και αθεράπευτα τραύματα.
Ας γνωρίζουν οι μοναχοί ότι είναι σαν δούλοι και γεωργοί και στρατιώτες τού Χριστού, και ότι πρέπει να είναι έτοιμοι στους τόπους που αναφέραμε· και όλοι οι άνθρωποι είναι δούλοι· όμως άλλοι δραπέτευσαν και είναι δούλοι σε άλλους, δηλαδή στους δαίμονες· άλλοι τοποθετήθηκαν σε κάποια μικρή υπηρεσία· μερικοί επίσης τοποθετήθηκαν να υπηρετούν ανθρώπους σαν δούλοι δούλων· οι μοναχοί όμως είναι οικείοι και υπηρέτες.
Προσέχετε στις υποσχέσεις σας και θα αντιληφθείτε ότι δεν λέω ψέματα. Ακούστε τον Απόστολο και θα γνωρίσετε αυτά που ειπώθηκαν με σαφήνεια. Λέει ότι «σκληραγωγώ το σώμα μου και το μεταχειρίζομαι σαν ένα δούλο» (Α΄ Κορ. 9, 27), και «μη φροντίζετε για τη σάρκα σας» (Ρωμ. 13, 14.), και «φορέστε την πανοπλία του Θεού» (Εφεσ. 6, 11), και ότι «έτσι τρέχω· όχι άσκοπα» (A΄ Κορ. 9, 26). Πρώτα έπραξε και έτσι δίδαξε. Αυτή είναι η πανοπλία του Θεού· για να γίνει κανείς ωφέλιμος και στον εαυτό του και σε πολλούς άλλους.
Αν ο μοναχός είναι προετοιμασμένος, σώζει και τον απροετοίμαστο κατά την επίθεση του Δράκοντα. Οι μοναχοί πρέπει να καλλιεργούν τον εαυτό τους και να πολεμούν· η ψυχή είναι πολυμερέστερη από το σώμα. Γνωρίζω κάποιους που ενώ κατασκεύαζαν ένα έργο, έκαναν πόλεμο. Και στην εποχή του Έσδρα παρουσιάστηκαν τέτοιοι (Α΄ Εσδρ. 5, 49)· έκτιζαν τον ναό και συγχρόνως είχαν οπλισμένο το χέρι τους εναντίον των εχθρών· και η φυλή του Βενιαμίν έριχνε με τα δυο της χέρια ακόντια, με ευστοχία. Πολύ πιο εύκολα ο νους θα κατορθώσει να επικρατήσει σε πολλά πνευματικά έργα.
Αν πρέπει να διηγηθώ και σε έκταση, θα σας εξηγήσω εγώ και αυτά που αφορούν στο σπόρο. Είπαμε ότι το όργωμα της ψυχής είναι η γνώση, που την πήρε από τον Θεό δια μέσου της χάριτος· ο ευαγγελικός σπόρος είναι η υπακοή στις εντολές. Εσύ τώρα απόκτησε υπακοή και μη νοιάζεσαι για βροχή που φυτρώνει τον σπόρο. Αν θελήσει ο Θεός να δώσει στο παρόν την καρποφορία, θα θρέψεις και άλλους με τη βοήθεια της χάριτος· αν όμως την αναβάλει για το μέλλον, στο μέλλον θα θερίσεις και θα αποκτήσεις διαρκή τον πλούτο.
Να καλλιεργείς τη χάρη που έχεις μέσα σου, και την ώρα που την καλλιεργείς πρόσεχε αυτό που σύρεται κάτω· για να ζημιώσουν την καλλιέργεια, και τα μυρμήγκια κρυφά παίρνουν τον σπόρο, και οι κόρακες, την ώρα που κοιμάσαι, αρπάζουν τον σπόρο. Να έχεις λοιπόν μαζί με τα γεωργικά εργαλεία και τα εργαλεία τα πολεμικά· και από τη μια με τη σκαπάνη να ξεριζώνεις τα αγκάθια, από την άλλη με τη σφεντόνα να απομακρύνεις τους άρπαγες.
Συμβαίνει να εμφανισθεί στο χωράφι σου και ο δράκοντας, αλλά μη φοβηθείς, απεναντίας πήγαινε και διώξε τον, για να μην παραμείνει σ’ εσένα. Αν αφήσεις τον δράκοντα, μπαίνουν δια μέσου αυτού και τα άλλα θηρία· και επειδή εσύ φοβάσαι από το πλήθος τους, κάνουν χέρσα την καλλιέργεια σου· και δεν θα μπορέσεις να απολαύσεις τους κόπους σου, επειδή δημιούργησε για τον εαυτό του ο δράκοντας δάσος και κατοικία. Πολλές εκτάσεις έγιναν έτσι αδιάβατες, και πολλοί αγροί έτσι αχρηστεύθηκαν στη στιγμή από τα θηρία. Είπε και ο Νομοθέτης ότι «λίγο λίγο πρέπει να προχωρήσεις στην εξόντωση του Χαναάν, για να μην πληθυνθούν εναντίον σου τα θηρία της γης» (Δευτ. 7, 22).
Αν δείξετε ραθυμία, αδελφοί, εσείς θα προξενήσετε την αιτία της ερήμωσης. Αν συνηθίσει να συχνάζει σ’ εσάς ένα ερπετό, θα γεννήσει πολλά μικρά και θα κάνει πολλές φωλιές και θα καταλάβει τη γη σου, η οποία καθώς είναι γεμάτη τρύπες, δεν μπορεί να σπαρεί· αλλά και όταν σπαρεί, παθαίνει ζημία, διότι κάνει να πέφτει κάτω ο πλούσιος καρπός εξαιτίας των ερπετών. Αν δεν εξαφανίσεις γρήγορα το πάθος που παρουσιάσθηκε μέσα σου, ετοιμάζει αυτό βοσκή· αν δε θεραπεύσεις τη μικρή σήψη, απλώνεται αυτή σε πάρα πολλά μέρη και φθείρει όλη την ύπαρξη σου. Εδώ φράζεις μια φωλιά, αλλά το ερπετό, που είπαμε ότι είναι το πάθος, δημιουργεί άνοιγμα από αλλού· εσύ κλείνεις μια είσοδο, αλλά εκείνο ανοίγει πολλές εξόδους.
Γι’ αυτό δεν μπορείτε να εξουσιάσετε τα πάθη· επειδή ετοίμασαν άφθονη βοσκή. Γι’ αυτό δεν πιστεύετε ότι υπάρχει χωράφι καρποφόρο· διότι έχετε κάνει το χωράφι σας να διαβρωθεί, χωρίς να το υποπτευθείτε. Αχρηστεύθηκε το χωράφι σας, και νομίζετε ότι είναι τέτοια η ανθρώπινη φύση. Κάνει λόγο η Γραφή για καθαρότητα, και θεωρείτε ότι αυτή μιλάει με άλλη έννοια· βεβαιώνει με τα κατορθώματα, και δεν πιστεύετε· θαυμάζετε τα λόγια, και δε ζηλεύετε το έργο· και φαντάζεσθε ότι γράφτηκαν για να θαυμάσετε τον Θεό, όχι για να αγωνισθείτε. Τόσο οκνηροί είναι οι τέτοιοι άνθρωποι, διότι έχουν γίνει συνεργάτες με τους εχθρούς τους. Είναι χειρότεροι από κείνους που μένουν αργοί· διότι και αργοί μένουν και προξενούν βλάβη.
Προσέχετε, μοναχοί, τι έκανε ο Εχθρός στον Ιώβ και αντιληφθείτε με πόσους αγώνες οπλίζει τον εαυτό του. Επειδή δηλαδή ήταν ολοφάνερο σ’ αυτόν το παράδειγμα των ερπετών και των θηρίων, έβαλε το όμοιο να μάχεται με το όμοιο, για να θολώσει την ευσεβή άθληση. Διέφθειρε κάποιους ανάμεσα στους μοναχούς, και μ’ αυτούς πιέζει εκείνους που δεν έχουν διαφθαρεί. Αν πέσει κάτω το όμοιο, ο γνήσιος δεν υποφέρει τη μομφή που προέρχεται από το πλήθος· αν δεν το σηκώσει πάνω, θα έχει συνεχή πόλεμο· αν δεχθεί τη λέπρα, θα συμμεριστεί και τη δυσωδία· αν την αρνηθεί, ο σκανδαλισμός των πολλών θα είναι γι’ αυτόν χειρότερο πράγμα.
Αυτή είναι η πρώτη και μεγαλύτερη πανουργία τού Εχθρού, ότι δηλαδή έχει μετατρέψει σε σύγχυση τον αγώνα που γίνεται εναντίον του. Με αυτή την πανουργία μηχανεύεται για τον εαυτό του δυο πράγματα: να είναι απαλλαγμένος από ευθύνη, και παρόλο που είναι εχθρός να μη φαίνεται· και τρίτο κακό είναι ότι κάνει να θεωρούνται πως είναι όμοια τα αγαθά με τα φαύλα· με όλους αυτούς τους τρόπους εναντιώνεται στην αλήθεια. Τον Αδάμ έτσι τον ανέτρεψε, και τον Κάιν επίσης έτσι τον γκρέμισε· εκείνον δια μέσου της γυναίκας (Γεν. 3, 1-6), και αυτόν δια μέσου του αδελφού (Γεν. 4, 8). Δεν ξέρω πως να παρουσιάσω την επίθεση του λύκου.
Μένω κατάπληκτος μ’ εσάς, μοναχοί, πως υπομένετε. Γίνομαι εκτός εαυτού, όσο σκέφτομαι αυτά που εσείς παθαίνετε με το να παρατάσσεσθε στη μάχη. Σωστά είπε ο Κύριος ότι είναι στενός ο δρόμος που οδηγεί στη ζωή (Ματθ. 7, 14)· διότι, να! η στενότητα φανερώνεται σαν μέσα σε καθρέφτη, με τον λόγο. Για τους μοναχούς είναι πικρά τα παρόντα πράγματα· η απόκτηση είναι εχθρική, η απώλεια οδυνηρή· η λιτότητα είναι πικρή, η έλλειψη βασανιστική· η άσκηση κοπιαστική, η εγκράτεια εξαντλητική· η αυστηρότητα είναι επικίνδυνη, η σιωπή βασανιστική.
Αν ελέγξει, αποδεικνύεται χρεώστης, αν σωπάσει, μαραίνεται ο ζήλος του για τον Θεό. Αν μιλήσει, είναι κακό, αν ησυχάσει, είναι βλαβερό. Δεν μπορεί να πει την αλήθεια, και να μην την πει, δεν το υπομένει. Ο Δράκοντας έβαλε μέσα σε όλα το αντίστοιχο κακό· στην ακτημοσύνη έβαλε την κερδοσκοπία, στην αγρυπνία έβαλε τη συκοφαντία, στην άσκηση έβαλε το φόνο, στην προσευχή την κατηγορία της αργίας, στην ειλικρίνεια την κατάκριση, στην αγάπη την κακολογία, στη φιλοξενία την αδιαφορία.
Όλα τα ανακάτωσε, σε όλα αναμείχθηκε. Η αρετή υπάρχει σ’ αυτόν για πανουργία, και οδήγησε την ευλάβεια στην προσποίηση. Κινδυνεύει να διαλυθεί ο βίος των μοναχών. Τα κεφάλια και τα πόδια λυγίζουν· τα μάτια και τα χέρια εξασθενίζουν· η απόκτηση υλικών πραγμάτων μάρανε την πίστη και η χρησιμοποίησή τους αλλοίωσε την άσκηση· έδιωξε την ταπείνωση η εξουσία και ανέτρεψε την ελπίδα η μέριμνα για τα προσωρινά.
Τι θα κάνετε εσείς οι αληθινοί μοναχοί, μέσα σε τόση ομοιότητα; Πού θα φύγετε, απέναντι σε τέτοια αντιστοιχία; Θα φύγετε στις ερήμους; Και με ποιον τρόπο; Διότι και εκεί κυριαρχεί η σύγχυση. Οι ηγούμενοι, ως ομοιοπαθείς, ποθούν τη μεταβολή, αλλά δεν άλλαξαν εντελώς, διότι δεν έχουν σύμμαχο την ύλη. Προσθέστε το εσωτερικό και θα γνωρίσετε ότι η ομοιότητα σε όλα δεν περιφρονήθηκε σύμφωνα με την αρετή· διότι οι πολλοί προστάζουν να βαδίσετε άλλο δρόμο. Το έργο της ψυχής, το θόλωσε η πράξη του σώματος. Η φροντίδα για τη σάρκα άμβλυνε τον έλεγχο της διάνοιας. Δεν έχει καιρό η συνείδηση να οδηγήσει τον νου σε κατάνυξη· δεν σπεύδουν οι λογισμοί για μετάνοια στο πολύ πένθος. Γι’ αυτό και εγώ ο ίδιος κάνω σφάλμα που στενοχωρώ εσάς τους αληθινούς μοναχούς.
Η παρούσα κατάσταση είναι παράδειγμα αιχμαλωσίας. Αν περιείχε κάθε παράδειγμα και κάθε αλήθεια, και οι πόλεμοι και όσα προέρχονται απ’ αυτούς, έχουν συμβεί για να αποτελέσουν παράδειγμα και αλήθεια. Αν και ο Ηλίας έλεγε ότι έχει εγκαταλειφθεί μόνος (Γ΄ Βασιλ. 18, 22 και 19, 14), όμως ο Θεός φανέρωσε ότι υπάρχουν πολλοί μαζί του (Γ΄ Βασιλ. 19, 18). Και για τον Ιερεμία πρέπει να σκεφθούμε έτσι, ότι δηλαδή δεν ήταν μόνος (πρβλ. Ιερ. 15, 17), αλλά ήταν μαζί του και άλλοι πολλοί.
Έτσι πρέπει να πιστεύετε και για σας, υπηρέτες του Θεού, ότι είστε αφανείς. Επειδή υπήρχαν στον Ισραηλιτικό λαό οι αφανείς, όμοιοι με τον Ηλία που ήταν φανερός, είναι ολοφάνερο ότι ακολουθούσαν και την πράξη του. Και σεις παρόλο που δε φαίνεσθε, όμως όσο μπορείτε δείχνετε προθυμία. Γνωρίζω μερικούς τέτοιους, αλλά λίγους εντελώς. Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλοί, αλλά δε βοηθούν όλοι. Θρηνούσε ο Ιερεμίας την Ιερουσαλήμ εξαιτίας της πολιορκίας (Ιερ. 9), και σεις κάνοντας το ίδιο μεσιτεύστε για μας. Ταραχθείτε με τα δικά σας πάθη, αλλά φροντίστε για τη δική μας αδυναμία.
Γνωρίζω τι είπα από την αρχή, ότι η ψυχή εύκολα διασκορπίζεται σε διάφορες πράξεις. Δεν μπορεί να κάνει συγχρόνως το καλό και το κακό, όμως εκτελεί το κακό δια μέσου του καλού. Με τη νηστεία κενοδοξεί και με την εγκράτεια υπερηφανεύεται· να θέλει όμως και να εκλέγει συγχρόνως την ταπεινοφροσύνη και την υψηλοφροσύνη, δεν μπορεί. Ο Κύριος είπε και αυτά· ότι δεν μπορείτε να είστε δούλοι σε δύο κυρίους (Ματθ. 6, 24). Και για κείνους, που με το σχήμα του καλού κάνουν το κακό, είπε ότι είναι λύκοι που παρουσιάζονται με δέρμα προβάτων (Ματθ. 7, 15).
Αποβλέποντας σ’ εκείνη την πράξη, όπως νομίζω, και προσέχοντας μήπως αποτύχει, έφυγε ο Ηλίας σε ξένη χώρα (Γ΄ Βασιλ. 19, 8) και κει αναπαύθηκε ο νους του. Έμεινε μόνος, ζώντας ενάρετα, χωρίς να ταραχθεί και χωρίς να κάνει κάτι άπρεπο· ούτε έζησε με αμέλεια, επειδή ήταν ανάμεσα σε ξένους, ούτε χαλάρωσε την ένταση της εγκράτειας, επειδή ήταν άγνωστος.
24
Μακάριοι αυτοί που είναι τέλειοι, διότι διατηρούνται σαν γνήσια μαργαριτάρια σε κάθε τόπο! Μακάριοι αυτοί που έχουν καθαρή καρδιά (Ματθ. 5, 8), διότι είναι φωτεινοί σαν τον ήλιο και μέσα στο σκοτάδι! Δεν μόλυνε τον Ιερεμία ο βόρβορος που ήταν μέσα στο λάκκο (Ιερ. 45, 6), δεν έβλαψαν τον Δανιήλ τα λιοντάρια (Δαν. 6, 18). Η φωτιά της Βαβυλώνας δεν έβλαψε τους τρεις παίδες (Προσευχή Αζαρίου 26). Από τα αισθητά πράγματα φαίνεται ότι δεν μπορούν τα εχθρικά πνεύματα να προξενήσουν βλάβη, είτε είστε στη Βαβυλώνα και παιδαγωγείτε τους άρχοντες, είτε είστε κρυμμένοι στον Ισραήλ και φεύγοντας ελέγχετε τους ασεβείς.
Σκεφθείτε για ποιο λόγο πρέπει να κρύβεστε στην Ιερουσαλήμ, και να δείχνετε παρρησία στη Βαβυλώνα. Ο βασιλιάς Δαβίδ θα σας διδάξει ότι τον Γολιάθ τον εχθρευόταν, ενώ στον Σαούλ συμπεριφερόταν με ταπείνωση. Είπε την αιτία· ότι δηλαδή έχει χρισθεί βασιλιάς από τον Κύριο (Α΄ Βασιλ. 24, 7. ενώ τον Γολιάθ, επειδή δεν είχε ευσέβεια, τον φόνευσε φανερά (Α΄ Βασιλ. 17, 51). Άλλους επίσης, όταν του έφεραν την είδηση για τον θάνατο του βασιλιά που είχε χρισθεί από τον Κύριο, τους έσφαξε (Β΄ Βασιλ. 1, 14-16)· κάποιους όμως παρόλο που έπρεπε να φονευθούν, τους λυπήθηκε (Β΄ Βασιλ. 19, 23).
Άραγε πρέπει να εξηγούμε σ’ εσάς τα ασαφή, ή να αφήσουμε να τα εξηγήσετε εσείς οι ίδιοι; Και τότε τι θα κάνουν οι απλοϊκοί, που δεν ξέρουν τη σημασία τους; Εσείς, όπως είπα, και με την πράξη γνωρίζετε περισσότερα, αυτοί όμως που είναι μαζί σας χρειάζονται την ερμηνεία. Στη λατρευτική σύναξη πρέπει να σιωπάτε, όπως οι Προφήτες στην Ιερουσαλήμ μπροστά σ’ εμάς όμως, όταν καλείσθε, είναι ωφέλιμο να κηρύσσετε την αλήθεια. Μπροστά στους ιερείς επίσης και στους σοφούς και στους ευσεβείς πρέπει να ταπεινοφρονείτε, όπως έκαναν οι Προφήτες. Μπροστά σ’ εκείνους επίσης που χρειάζονται έλεγχο πρέπει να μην υποκρίνεσθε.
Αν μας καταδιώκουν αυτοί που έχουν εκλεγεί από τον Κύριο, ας φύγουμε· αν μας καταδιώκουν αυτοί που κυβερνούν τον κόσμο, ας δείξουμε παρρησία, όπως ο Δανιήλ (Δαν. 6, 10). Αν κατηγορηθεί κάποιος από τους υπηρέτες της ευσέβειας, ας θεωρήσουμε τους εαυτούς μας σαν νεκρούς για χάρη εκείνου που τον έχει εκλέξει. Αν πάλι συμβεί κάποιοι να αγαπήσουν την έχθρα, πέφτοντας σε αμαρτία απλοϊκών ανθρώπων, ας τους λυπηθούμε από γενναιοφροσύνη. Ας μη ζητούμε καμιά εντελώς εκδίκηση για τους εαυτούς μας· όπως έκανε ο βασιλιάς Δαβίδ (Β΄ Βασιλ. 16, 5-14). Ας καταφρονήσουμε τη ζημία. Για τη βοήθεια των φτωχών, ας ενδιαφερθούμε με ακρίβεια, όπως οι Απόστολοι (Πραξ. 6, 3)· για τα πλούσια τραπέζια, ας φροντίσουμε ελάχιστα. Για την αγία προσφορά, ας ενδιαφερθούμε, όπως ο Μωυσής (Εξοδ. 29, 38-41· Λευϊτ. κεφ. 1-5)· για κείνους που μας κάνουν συντροφιά για να γεμίσουν την κοιλιά τους, ας αδιαφορήσουμε. Για το χορτασμό των ξένων, ας σπεύσουμε, όπως ο Αβραάμ (Γεν. 18, 2-8)· για τις συγκαταβάσεις, ας δείξουμε ακρίβεια. Για τον αδύναμο όμως, ας μην αρνηθούμε να δείξουμε συγκατάβαση, όπως έκανε ο Απόστολος στους Κορινθίους (πρβλ. Ρωμ. 14, 1).
Αν από ανάγκη πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής, να το κάνουμε με σύμφωνη γνώμη· αλλά να σοφιζόμαστε από μόνοι είναι ανώφελο. Όταν χρειάζεται, ας μη λυπηθούμε και τους εαυτούς μας· όταν όμως έχουμε τη φροντίδα για τους εαυτούς μας, ας το κάνουμε ως άνθρωποι που έχουν ανάγκη. Αν κάποτε νικηθούμε, ας μην απελπισθούμε· αν όμως κάποτε επιτύχουμε, ας μην υπερηφανευθούμε· διότι πρέπει να περιμένουμε μεταβολή και στη μια και στην άλλη περίπτωση.
Ας παιδαγωγήσουμε τους αδελφούς, σαν να είμαστε μαθητές, και ας διορθώσουμε αυτούς που σφάλλουν, σαν δάσκαλοι. Τους κοσμικούς ας μην τους βλάψουμε με την αδιαφορία μας, αλλά ας διδάξουμε τη γνώμη μας με το έργο της ευσέβειας· ας τους παροτρύνουμε με το χαμόγελο, και ας καθίσουμε μαζί τους στο τραπέζι με την πρέπουσα συμπεριφορά. Ούτε να κρύβουμε τη δόξα του Θεού, ούτε να φανερώνουμε τον τρόπο της ζωής μας. Ας μη συμπεριφερθούμε σαν αφελείς, αλλά ας μιλήσουμε σαν απλοϊκοί· ας μη σπεύσουμε να φανούμε σαν πανούργοι, αλλά ας επιθυμούμε να διδασκόμαστε σαν φρόνιμοι· ας μην είμαστε περίεργοι, όταν συναντιόμαστε με άλλους, αλλά και να μην αποκρινόμαστε ανόητα· ας μη δείχνουμε στα προσωπικά πράγματα φιλοπονία, περισσότερη όμως από όση στα θεία· ούτε να εμποδίσουμε την υπηρεσία του Θεού, με το να μην έχουμε προσοχή.
Αν μπορούμε να κάνουμε και το ένα και το άλλο καλό, ας μην προτιμήσουμε το ένα από τα δύο. Αν γίνεται εμπόδιο το καλό στο καλύτερο, ας μη σεβασθούμε το κατώτερο. Όταν πρέπει, ας μιλήσουμε, για να γνωρίζουμε αυτούς που μιλούν όταν δεν πρέπει. Όταν είναι ανάγκη, ας σιωπήσουμε, για να γνωρίσουμε την ωφέλεια της ησυχίας. Ας υπολογίσουμε την εργασία με τους κόπους, και θα γνωρίσουμε ποια είναι η ωφέλεια της· ας εναρμονίσουμε το κέρδος με την αυτάρκεια, και θα μάθουμε ποια είναι η χρησιμότητα της άσκησης. Αν κοπιάζουμε για να αποκτήσουμε τα περισσότερα, θα προσφέρουμε δικαιολογίες στην απληστία· αν ευφραινόμαστε με την ύπαρξη των υλικών αγαθών, με τη στέρηση τους θα γίνουμε ευάλωτοι· αν ποθούμε να λαβαίνουμε, θα αποφεύγουμε το να δίνουμε· αν αποβλέπουμε με ευχαρίστηση στα δώρα, δε θα αποβλέπουμε με ευχαρίστηση στο δίκαιο.
Όταν κάποιος σου δώσει κάτι στο όνομα του Θεού, να το δέχεσαι με τη συναίσθηση ότι το προσκομίζεις στον Θεό· όταν κάποιος προσφέρει κάτι, μοιράζοντας το από ευσέβεια, δε θα σου ζητηθεί λογαριασμός, αν κάνεις και συ το ίδιο. Αν σου δώσουν κάτι, να το δέχεσαι φανερά, και θα αποφύγεις τη φιλαργυρία· αν προσφέρεις στους άλλους, να το προσφέρεις κρυφά, και θα αποφύγεις την κενοδοξία· αν δεν πείθεσαι, όταν σε κολακεύουν, δε θα λυπάσαι, όταν σε βρίζουν· αν δεν προσφέρεις στους άλλους με εμπάθεια, δε θα λάβεις και συ με εμπάθεια· αν δεν ευεργετείς μεροληπτώντας, δε θα υπερηφανεύεσαι, όταν σε επαινούν.
Αυτούς που τιμάς, να μην τους τιμήσεις για ανταμοιβή, και δεν θα ζητήσεις τιμή. Αυτούς που σέβεσαι, να μην τους κολακεύσεις, για να αποκτήσεις πλούτο. Αυτούς που αγαπάς, να μην τους αγαπάς για να ικανοποιήσεις κάποια ανάγκη, και δε θα είναι επίπλαστη η αγάπη σου. Αυτούς που αποκτάς με το μέρος σου, μην τους αποκτάς για τον εαυτό σου, και θα αποφύγεις το μικρόβιο της φιλαυτίας. Αν κάνεις το καλό στο όνομα του Θεού, θα γνωρίζεις αυτά για τα οποία είναι άξιος ο καθένας· αν βαδίσεις γνήσια, θα γνωρίζεις τους απατεώνες· αν εξουσιάσεις τη διάθεση σου, θα υπηρετήσεις, όπως πρέπει, και την ευσέβεια.
Αν πονέσεις κάνοντας αμαρτία, θα γνωρίσεις ανάπαυση, κάνοντας καλά έργα· αν δεχθείς με ευχαρίστηση τον έλεγχο, θα ελέγξεις τους άλλους με οικειότητα· αν υπομείνεις τη λοιδορία, θα γνωρίζεις τον δρόμο της μακροθυμίας· αν ανεχθείς τη μοχθηρία των άλλων, θα γνωρίσεις την ελευθερία της καλοσύνης· αν ανεχθείς έναν άμυαλο, θα μπορέσεις να τον κάνεις συνετό. Αν δεν κινηθείς από μάταιο λόγο, δε θα κάνεις μάταια πράξη· αν δεν μισήσεις τους άμυαλους, δε θα διορθώσεις την ψυχή σου· αν δεν ποθήσεις τον πλησίον σου, δε θα γνωρίσεις πως να αγαπήσεις τον εαυτό σου· αν δεν τιμήσεις τον δίκαιο άνθρωπο, δε θα αντιληφθείς τη λατρεία τού Θεού.
Αν δεν δώσεις σ’ εκείνον που έχει ανάγκη, δεν θα γνωρίσεις ότι και συ ο ίδιος είσαι άνθρωπος. Όταν λυπάσαι για νεκρό, θυμήσου τη φύση σου· όταν δεν χαίρεσαι για κείνους που αμαρτάνουν, φρόντιζε για την τελειότητα σου· όταν δείχνεις προθυμία να διδαχθείς για την αρετή, τότε θα καταλάβεις τη μηδαμινότητα τού νου σου. Να διδάσκεσαι από τους Αγίους και να ζητάς τη χάρη του Θεού για την εφαρμογή· σκέψου την κακία και θα ζητήσεις από τον Θεό να σε βοηθήσει· κατάλαβε τη φύση σου και μην απομακρύνεσαι από τη χάρη του Θεού.
Απέτυχες από άγνοια; Μη λυπάσαι, επειδή είσαι άνθρωπος. Πέτυχες; Μην καυχιέσαι περισσότερο απ’ όσο πρέπει σε άνθρωπο. Για τις προόδους σου να μην καυχηθείς και για το σφάλμα σου να μην απογοητεύεσαι. Για τη θεία χάρη που έλαβες να μην αλαζονεύεσαι, και δε θα στραφείς στην ασέβεια· για τη δόξα μην υπερηφανεύεσαι, και δε θα πέσεις σε απόγνωση. Απόφυγε το ψέμα, όπως το Δράκοντα, και θα μπεις στον παράδεισο. Μην πιστεύεις αμέσως σ’ αυτά που σου λένε, ούτε να συμφωνείς με καθένα που μιλά. Να υπόσχεσαι χωρίς βιασύνη και να εκτελείς γρήγορα. Να πιστεύεις χωρίς βιασύνη και να λες την αλήθεια γρήγορα. Να σπεύδεις να μάθεις την καθαρή αλήθεια, όχι για να κρίνεις, αλλά για να μην κατακρίνεις.
Καλύτερα να καθυστερείς την κρίση· διότι αν επιμένεις, θα ελεεινολογήσεις τον εαυτό σου. Να αποφεύγεις τις δίκες και να μην εγκαταλείπεις άνθρωπο που βρίσκεται σε πίεση. Αν γίνεις κριτής, να είσαι σαν σύμβουλος αν σε παρακαλέσουν να συμβουλεύσεις κάποιον, να δείξεις την αγάπη σου σαν πατέρας. Μην αποδεικνύεσαι με τη συμβουλή σου ότι αγνοείς την κρυμμένη σοφία του Θεού. Με δισταγμό να διηγείσαι, και δε θα είσαι ευκολοκατάκριτος. Δίδασκε όπως διδάχθηκες, και θα ωφελήσεις τους ακροατές. Με αμφιβολία να διηγείσαι αυτά που αγνοείς, και αν πέσεις, θα μείνεις σώος.
Να προτιμήσεις να πεθάνεις παρά να υποταγείς στο φθόνο. Να προτιμήσεις τη ζημία παρά τον όρκο· διότι δεν λείπει η υπεράσπιση από την ευσέβεια. Να δείχνεις έμπρακτα τον ζήλο σου για το αγαθό, και επίσης έμπρακτα να μισείς το κακό. Αν ορκισθείς, επειδή βρέθηκες σε ανάγκη, θα έχεις σταθερή απολογία· αν γίνεις κριτής από ανάγκη, θα αποφύγεις την κατάκριση εξαιτίας της δίκης. Αν παρασυρθείς σε αμάρτημα, απολογήσου ως άνθρωπος· αν πέσεις με τον λογισμό, να φέρεις ως δικαιολογία τη φύση.
Είναι προτιμότερο να κριθείς σαν άσοφος παρά να καταδικασθείς σαν σοφός. Καλύτερα να σε διώξουν σαν αμάθητο παρά να φέρεις δικαιολογίες σαν πεπειραμένος. Αν πεις ψέματα, ομολόγησε το· αν είσαι σε κάποιο πάθος, μην το κρύψεις από κείνους που σε ακούν. Αν έχεις συναίσθηση του εαυτού σου, μη ζεις με αδιαφορία· αν δεν υπάρχει συμμέτοχος στους κόπους, ανάλαβε να κάνεις, επειδή είσαι μόνος, περισσότερο κόπο. Αυτό που θα έκαναν δυο ή τρεις, μην αποφύγεις να το κάνεις από οκνηρία.
Όταν πέσεις σε αμάρτημα, μην το κρύβεις από τους ανθρώπους· τον εαυτό σου όμως να τον φανερώνεις όπως πρέπει. Όταν αμαρτήσεις, μην το κρύβεις από τον Θεό, για να μην κρυφθεί και ο Θεός από σένα στον καιρό της ανάγκης. Μην καυχιέσαι για τη δικαιοσύνη σου, για να μην κατακριθείς για την τελειότητα της. Μην καυχιέσαι για σύνεση, για να μην ελεγχθείς για κακή συνήθεια. Να προτιμήσεις να αντιμετωπίσεις το ξίφος παρά να κυριευθείς από οργή. Να προτιμάς καλύτερα να υποστείς το ξέσπασμα της οργής, παρά να την δείξεις εσύ. Είναι προτιμότερο να σε λακτίσουν παρά να λακτίσεις· αν όμως είσαι μέσα στη θεία χάρη, δεν παθαίνεις τίποτε.
Να προβλέπεις το μέλλον, ως άνθρωπος προσηλωμένος στη διδασκαλία, και να βλέπεις με προσοχή το παρόν, ως άνθρωπος θνητός. Να δοκιμάζεις τους φίλους και να συμφιλιώνεις τους εχθρούς. Να ελέγχεις με επιείκεια και να συμπάσχεις με ευσέβεια. Ούτε τους φαύλους να απορρίπτεις εντελώς, ούτε τους αγαθούς να εγκωμιάζεις πάντοτε. Μη γίνεσαι φανερός και με τους δυο, αλλά ούτε να είσαι άνθρωπος που αγνοεί τη γνώμη τους. Μη δείχνεις την εύνοια σου μεροληπτώντας, και δε θα γίνεις μισητός· μη γίνεσαι επιστάτης, και δε θα θεωρηθείς σαν εχθρός· μη σπεύδεις να γνωρίσεις τις υποθέσεις όλων, και δεν θα εκτεθείς· μη θέλεις να σκέφτεσαι τις υποθέσεις όλων, και δε θα βλαβείς· μην επιδιώκεις να μάθεις μυστικά άλλων, και δε θα θεωρηθείς προδότης.
Αν συμβεί φιλονικία εναντίον σου, μην προσέχεις με αυστηρότητα τα λόγια· αν κάποιος, που βρίσκεται σε φιλονικία, σου το εμπιστευθεί, μην τον ερεθίζεις· αν κάποιος φίλος ρωτά να μάθει από σένα για εκδίκηση, μην τον βοηθήσεις· αν ο εχθρός σε απειλεί, μη χάνεις το ηθικό σου· αν αντιληφθείς απάτη, μην την ελέγξεις αμέσως· αν αντιληφθείς κάποια ενέδρα από πολλούς, μην τους αντιμετωπίσεις με τραχύ τρόπο· αν ξεσηκωθεί όχλος εναντίον σου, μην εμπιστευθείς στα λόγια σου· αν πέσεις μέσα σε πονηρίες, μην αντισταθείς με τη δύναμη σου.
Σε διαφωνία όχλου μη γίνεσαι μεσολαβητής από την αρχή σε φιλονικία ισχυρών μην παίρνεις το μέρος τους· σε αταξία νεώτερων μην επεμβαίνεις με επιείκεια, αλλά με αυστηρότητα· σε ανώφελα λόγια μη δίνεις τόπο· σε εμπαθή διήγηση μην κάθεσαι· σε γέλιο μην ευχαριστιέσαι, και δε θα σπείρεις μέσα σου τη ραθυμία. Με αστειολογίες μη χαίρεσαι, για να μην παρασυρθείς σε ρεμβασμό· στους δρόμους της πόλης μη συχνάζεις, για να μη γίνεις δούλος στα πάθη. Να μισείς τις συναναστροφές των πολλών, διότι προξενούν στην ψυχή ταραχή. Να αγαπήσεις τη σιωπή, για να είναι η συνείδηση μέσα σου σαν δάσκαλος.
Να αποφεύγεις την πολυλογία, για να μη γίνεις άνθρωπος που ξεχνά αυτά που λέει. Να απομακρύνεσαι από τα συμπόσια, για να μη γίνεις πόρνος, χωρίς να υπάρχουν γυναίκες. Να αποφεύγεις τις περιττές συναντήσεις, για να μη γίνεις άδικος κριτής, χωρίς να έχεις την εξουσία του. Να αποφεύγεις τις συναναστροφές με τις γυναίκες, για να μην είναι εμπαθής και ο ύπνος σου. Μην τρως συνεχώς, για να μη θολώσεις τον νου σου· μη χρησιμοποιείς πολλά φαγητά, για να μην κάνεις τη σάρκα σου πηλό. Απόφευγε την ανάμνηση ασυνήθιστων φαγητών, για να μη γίνεις δούλος των παθών. Απόφευγε τα απολαυστικά τραπέζια, για να μη γίνεις ομοτράπεζος και της πονηρίας.
Να μένεις συνήθως μόνος, ώστε, όταν συναντηθείς με άλλους, να γνωρίσεις την ωφέλεια και του ενός και του άλλου τρόπου ζωής. Μην εμπιστεύεσαι σε όλους, όμως να δέχεσαι όλους αυτούς που θέλουν να σε συναντήσουν. Μην παρατείνεις τις συναντήσεις, για να μην ξεχάσεις την ησυχία. Μη μακρύνεις τις συζητήσεις, για να μη στερηθείς τη συνομιλία του Θεού.
Όταν δεν προσεύχεσαι στον Θεό, να διαβάζεις κάτι με ησυχία· και όταν αρχίζεις την ανάγνωση της θείας Γραφής, φρόντισε να διαβάζεις σαν να πρόκειται να διηγηθείς αυτά που άκουσες. Όταν στέκεσαι μπροστά στον Θεό, να προσέξεις αυτούς που υπηρετούν τους επίγειους άρχοντες. Από τους δούλους και τους κυρίους να σκεφθείς αυτή την παρουσία σου. Από τους μαθητές και τους δασκάλους να διδαχθείς τα σχετικά με τον Θεό. Από τους επίγειους φίλους να διδαχθείς ότι πρέπει να είσαι κοντά του.
Από την ανάγκη του σώματος να κρίνεις και την απαίτηση της ψυχής. Όπως βλέπεις το σώμα να έχει ανάγκη όταν χρειάζεται τροφή, να σκεφθείς ότι έχει ανάγκη και η ψυχή. Ό,τι θεωρείς την τροφή για την αδυναμία, κατά τον ίδιο τρόπο να προσφέρεις τροφή και στο νου. Όπως είσαι καλλιεργητής αγρού, γίνε καλλιεργητής και της ψυχής· όπως είσαι οφειλέτης των φυσικών πραγμάτων, γίνε οφειλέτης και της ευσέβειας· όπως είσαι διαχειριστής για τη δύναμη του σώματος, γίνε διαχειριστής και για τον νου· όπως είσαι επιμελητής παιδιών, φρόντιζε να είσαι επιμελητής και των καλών πράξεων· όπως είσαι επιστάτης δούλων, γίνε επιστάτης και στους παραγιούς· όπως είσαι επόπτης πόλης, φρόντιζε και για την αρετή.
Όπως είσαι οδηγός ζώων, πρόσεχε να χαλιναγωγείς και τα πάθη· όπως είσαι δαμαστής αγρίων θηρίων, γίνε δαμαστής και για τα πάθη, όταν αγριεύουν. Σαν βοσκός, φρόντιζε το σώμα σου στην απάθεια· σαν φύλακας θησαυρού, γίνε φύλακας στην πίστη· σαν συνετός στρατηγός, να αγωνίζεσαι ενάντια στις εχθρικές επιθέσεις· σαν ένδοξος αθλητής, να αγωνίζεσαι να μη μείνεις χωρίς δόξα· σαν σοφός δάσκαλος, πρόσεξε να μην κατηγορηθείς από τον τυχόντα· σαν καλός στρατιώτης, να ετοιμάζεσαι να αντιμετωπίσεις τον αντίπαλο· σαν σοφός αρχιμάστορας, να δείξεις την ικανότητα σου· σαν συνετός διαχειριστής, να προσέξεις την καλή σοδειά· σαν αληθινός έμπορος, να σκεφθείς το εμπόρευμά σου· σαν έμπιστος υπηρέτης, φύλαξε αυτά που οφείλεις.
Πρόσεχε να χαλιναγωγείς το σώμα σου, για να μη ρίξει σε κίνδυνο τον αναβάτη νου. Κοίταζε τα μέλη του σώματος σου σαν επιτιμητής, για να μην εξαφανισθεί το κάλλος της αρετής. Φύλαξε τις αισθήσεις σου, για να μη δεχθούν, όπως τα πολεμικά όπλα, τη σκουριά που τα καταστρέφει. Φρόντισε την ψυχή σου, για να μην υποκύψεις στην προδοσία από την επιβουλή του Διαβόλου.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Γ΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1990.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου