Ελληνική Πατρολογία
Αββάς Κασσιανός ο Ρωμαίος. (Γ΄ Συνομιλία με τον αββά Χαιρήμονα). 10. Για την αδυναμία του αυτεξουσίου του ανθρώπου – 11. Κατά πόσο η Χάρη του Θεού προηγείται ή ακολουθεί την καλή θέληση του ανθρώπου.
Μπορείτε να διαβάσετε και υπόλοιπα κεφάλαια του βιβλίου εδώ: Αββά Κασσιανού. Συνομιλίες με τους πατέρες της ερήμου.
Γ΄ Συνομιλία με τον ΑΒΒΑ ΧΑΙΡΗΜΟΝΑ. Για την προστασία του Θεού.
Κεφάλαιο 10: Για την αδυναμία του αυτεξουσίου του ανθρώπου.
Η Αγία Γραφή μας βεβαιώνει για την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης όταν λέει: «Με πολλή προσοχή να φυλάς τις κινήσεις της καρδιάς σου» (Παροιμ. 4, 23). Ο Απόστολος όμως μιλάει απερίφραστα για την αδυναμία της και λέει: «Ο Κύριος θα φρουρήσει τις καρδιές σας και τις σκέψεις σας, εφόσον μένετε ενωμένοι με τον Ιησού Χριστό» (Φιλ. 4, 7). Ο Δαυίδ μιλάει για τη δύναμη της ελεύθερης βούλησης και λέει: «Έστρεψα την προσοχή της καρδιάς μου στην εφαρμογή των εντολών Σου» (Ψαλμ. 118, 112), αλλά μας διδάσκει παράλληλα και την αδυναμία της, όταν τον ακούμε να λέει: «Χάρισε στην καρδιά μου την έμπνευση, ώστε αυτή να κλίνει προς τις εντολές Σου και όχι προς την πλεονεξία» (Ψαλμ. 118, 36).
Το ίδιο λέει και ο σοφός Σολομώντας: «Είθε ο Κύριος να εμπνεύσει στις καρδιές μας αγάπη προς Αυτόν, ώστε να βαδίζουμε το δικό του δρόμο και να τηρούμε όλες τις εντολές Του και τις προσταγές Του» (Γ΄ Βασ. 8, 58). Τη δύναμη της ελευθερίας της βούλησης σημειώνει και ο Ψαλμωδός λέγοντας: «Πάψε τη γλώσσα σου από κακολογίες και κλείσε τα χείλη σου, για να μην εκστομίζουν δόλια λόγια» (Ψαλμ. 33, 15). Στις προσευχές μας όμως, ομολογούμε την αδυναμία της θέλησης μας, όταν λέμε: «Τοποθέτησε, Κύριε, φρουρά στο στόμα μου και θύρα γύρω από τα χείλη μου» (Ψαλμ. 140, 3).
Ο Κύριος φανερώνει τη δύναμη της ελευθερίας μας, όταν λέει: «Σπάσε το δεσμό του τραχήλου σου, που σε κρατάει αιχμάλωτη, κόρη Σιών» (Ησ. 52, 2). Από την άλλη μεριά ο Προφήτης δηλώνει την αδυναμία του και λέει: «Ο Κύριος ελευθερώνει τους αλυσοδεμένους αιχμαλώτους» (Ψαλμ. 145, 7). Και πάλι αλλού λέει: «Εσύ έσπασες τα δεσμά μου, σε Σένα θα προσφέρω θυσία ευγνωμοσύνης» (Ψαλμ. 115, 7-8).
Ακούμε τον Κύριο στο Ευαγγέλιο να μας καλεί να σπεύσουμε προς Αυτόν, λειτουργώντας την ελευθερία μας: «Ελάτε κοντά μου όλοι εσείς που είστε κουρασμένοι και φορτωμένοι και εγώ θα σας δώσω ανάπαυση» (Ματθ. 11, 28). Αλλά συγχρόνως ο ίδιος ο Κύριος βεβαιώνει την ανθρώπινη αδυναμία μας όταν λέει: «Κανείς δεν μπορεί να έλθει προς Εμένα, εάν δεν τον ελκύσει ο Πατέρας που με έστειλε» (Ιωάν. 6, 44).
Ο Απόστολος δείχνει την ελευθερία της βούλησής μας με το να λέει: «Να τρέχετε με τέτοιο τρόπο, ώστε να κερδίσετε το βραβείο» (Α΄ Κορ. 9, 24). Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος όμως ομολογεί την ασθένεια του όταν λέει: «Δεν μπορεί να πάρει τίποτα ο άνθρωπος, αν δεν του έχει δοθεί από τον ουρανό» (Ιωάν. 3, 27). Ο προφήτης Ιερεμίας μας παραγγέλλει να φυλάμε την ψυχή μας με πολλή φροντίδα: «Προσέξτε τους εαυτούς σας» (Ιερ. 17, 21). Αλλά το Άγιο Πνεύμα, με το στόμα του προφήτη Δαυίδ, πάλι μας λέει: «Εάν δεν φυλάξει την πόλη ο ίδιος ο Κύριος, μάταια αγρυπνούν οι φύλακες» (Ψαλμ. 126, 1).
Ο Απόστολος, γράφοντας στους Φιλιππησίους, για να παρακινήσει την ελεύθερη βούληση τους προς την πραγμάτωση του αγαθού, τους λέει: «Να εργάζεσθε με φόβο και τρόμο, για να φέρετε σε πέρας τη σωτηρία σας» (Φιλ. 2, 12). Προσθέτει όμως, για να τους κάνει να δουν την αδυναμία τους, και αυτό εδώ: «Ο Θεός είναι Εκείνος που εργάζεται μέσα σας και το να θέλετε και το να ενεργείτε σύμφωνα με το θέλημα Του» (Φιλ. 2, 13).
Κεφάλαιο 11: Κατά πόσο η Χάρη του Θεού προηγείται ή ακολουθεί την καλή θέληση του ανθρώπου.
Η Θεία Χάρη και η ελευθερία της βούλησης εμπλέκονται και περιχωρούνται, για να το πούμε έτσι επιγραμματικά. Πολλοί άνθρωποι προβληματίζονται πάνω σ’ αυτό το θέμα. Θέλουν να μάθουν ποιο από τα εξής δύο αληθεύει: Ο Θεός μας ελεεί επειδή δείχνουμε μια απαρχή καλής θέλησης, ή φθάνουμε στην απαρχή της καλής θέλησης χάρη στο έλεος του Θεού; Αρκετοί συμφωνούν με τη μία, ή με την άλλη εναλλακτική θέση. Μερικοί όμως, ξεπερνώντας το ορθό μέτρο στη διατύπωση, περιπλέκονται σε πλάνες, οι οποίες μεταξύ τους είναι διαφορετικές και πολλές φορές αντίθετες.
Αν δεχθούμε ότι η απαρχή της καλής θέλησης είναι δική μας, τότε τι θα έχουμε να πούμε για τον διώκτη Παύλο (Πράξ. 9) και για τον τελώνη Ματθαίο; (Ματθ. 9, 9). Αυτοί προσελκύσθηκαν στη σωτηρία, ενώ τους άρεσαν στον ένα το αίμα και τα βασανιστήρια των χριστιανών και στον άλλο οι βιαιότητες και οι αρπαγές του δημοσίου χρήματος. Αν, αντίθετα, υποστηρίξουμε ότι η αρχή της καλής θέλησης οφείλεται πάντα στην έμπνευση της Θείας Χάρης, τότε τι θα έχουμε να πούμε για την πίστη του Ζακχαίου και για την ευσέβεια του Ληστή επάνω στο Σταυρό; Η επιθυμία αυτών των δύο «βίασε» τη Βασιλεία του Θεού και ήλθε πριν από την ιδιαίτερη κλήση που Εκείνος τους απηύθυνε.
Εξάλλου, αν αποδώσουμε στο αυτεξούσιο μας την πορεία μας προς την τελείωση της αρετής και προς την εκπλήρωση των εντολών του Θεού, τότε γιατί Τον παρακαλούμε λέγοντας, «ενίσχυσε, Θεέ μου, το έργο αυτό που έκανες μέσα μας» (Ψαλμ. 67, 29) και επίσης, «το έργο των χειρών μας ευόδωσε το, ώστε να αποβαίνει για την ωφέλειά μας»; (Ψαλμ. 89, 17). Γνωρίζουμε από την Αγία Γραφή (Αρ. 22-23) ότι ο Βαλαάμ υποχρεώθηκε να καταραστεί τον Ισραήλ, αλλά βλέπουμε ότι όταν θέλησε να το κάνει δεν του το επέτρεψε ο Θεός. Τον Αβιμέλεχ τον προφύλαξε ο Θεός και δεν άγγιξε τη Σάρρα, για να μην αμαρτήσει ενώπιον Του (Γεν. 20, 6).
Τον Ιωσήφ τον πούλησαν οι αδελφοί του από φθόνο (Γεν. 37, 28), αλλά αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την κάθοδο των απογόνων του Ισραήλ στην Αίγυπτο. Ενώ οι αδελφοί του σχεδίαζαν να τον θανατώσουν, ο Θεός προνοούσε να τους προμηθεύσει τροφή κατά τη διάρκεια του λιμού που επρόκειτο να ακολουθήσει. Αυτό ασφαλώς δείχνουν τα λόγια που είπε ο Ιωσήφ στους αδελφούς του, όταν τους αναγνώρισε: «Μη λυπάστε όμως τώρα», τους είπε, «ούτε να σας φανεί σκληρό που με πουλήσατε και ήρθα εδώ. Γιατί ο Θεός με έστειλε εδώ, πριν από σας, για τη σωτηρία της ζωής σας» (Γεν. 45, 5).
Και στη συνέχεια λέει: «Ο Θεός με έστειλε εδώ, πριν από σας, για να εξακολουθήσετε να ζείτε στη γη, για να σας τροφοδοτήσω και να ζήσετε. Δεν με στείλατε εδώ εσείς, αλλά ο Θεός, ο οποίος με ανέδειξε πατέρα του Φαραώ και κύριο όλου του οίκου του και άρχοντα όλης της χώρας της Αιγύπτου» (Γεν. 45, 7-8). Και όταν οι αδελφοί του ανησύχησαν για το μέλλον που θα είχαν, μετά τον θάνατο του πατέρα τους, ο Ιωσήφ τους απομάκρυνε τις υποψίες και τον τρόμο τους, λέγοντας τους: «Μη φοβάστε, γιατί εγώ είμαι άνθρωπος του Θεού. Εσείς σκεφθήκατε να μου κάνετε κακό, ο Θεός όμως το μετέτρεψε σε καλό, για να γίνει αυτό που συμβαίνει μέχρι σήμερα, για να τραφεί δηλαδή πολύς λαός» (Γεν. 50, 19-20).
Ότι αυτό ήταν έργο της Θείας Πρόνοιας, το δηλώνει ο προφήτης Δαυίδ που λέει: «Και προκάλεσε λιμό πάνω στη χώρα, και κατέστρεψε κάθε στάχυ που θα έδινε ψωμί για να στηρίξει τους ανθρώπους. Έστειλε στην Αίγυπτο άνθρωπο πριν απ’ αυτούς. Τον Ιωσήφ έστειλε που τον πούλησαν σαν δούλο» (Ψαλμ. 104, 16-17).
Φαίνεται λοιπόν, με μια πρώτη ματιά, ότι η Χάρη του Θεού και η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου είναι αντίθετα μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα όμως, αυτά συνυπάρχουν και αλληλοπεριχωρούνται. Αυτό το συμπεραίνουμε από την ύπαρξη του έμφυτου αγαθού. Το να δώσει λοιπόν κανείς προτεραιότητα στο ένα ή στο άλλο, θα ήταν σαν να παρέβαινε την πίστη της Εκκλησίας. Πράγματι, όταν ο Θεός βλέπει ότι η θέληση μας στρέφεται προς το καλό, τρέχει προς συνάντησή μας, μας κατευθύνει και μας ενισχύει, καθώς λέει ο προφήτης Ησαΐας: «Άκουσε ο Κύριος τη φωνή της κραυγής σου· επειδή είδε τη μετάνοιά σου, σε άκουσε» (Ησ. 30, 19).
Και ο προφήτης Δαυίδ επίσης λέει: «Να με επικαλεσθείς κατά την ημέρα της θλίψης σου και εγώ θα σε απαλλάξω και συ θα με δοξάσεις» (Ψαλμ. 49, 15). Αντίθετα, όταν ο Θεός διακρίνει ότι είμαστε απρόθυμοι και χλιαροί, απευθύνει στην καρδιά μας σωτήριες προτροπές, που ανανεώνουν ή διαμορφώνουν μέσα μας την καλή θέληση.
Αββά Κασσιανού. Συνομιλίες με τους Πατέρες της ερήμου. Τόμος Α΄.
εκδ. Ετοιμασία. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Καρέας 2004.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου