Μέγας Βασίλειος: Από κάθε άποψη είναι αχώριστο, του Πατρός και του Υιού, το άγιο Πνεύμα και στην δημιουργία του πνευματικού κόσμου και στο σωτηριώδες περί των ανθρώπων σχέδιο και στην αναμενόμενη κρίση.
Περί του Αγίου Πνεύματος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16
Από κάθε άποψη είναι αχώριστο, του Πατρός και του Υιού, το άγιο Πνεύμα και στην δημιουργία του πνευματικού κόσμου και στο σωτηριώδες περί των ανθρώπων σχέδιο και στην αναμενόμενη κρίση.
37. Ας επιστρέψουμε λοιπόν στο αρχικό θέμα, πως δηλαδή το άγιο Πνεύμα είναι καθ’ όλα αχώριστο και απολύτως τίποτε δεν το ξεχωρίζει από τον Πατέρα και τον Υιό. Στο μέρος όπου ο Παύλος, απευθυνόμενος προς τους Κορινθίους, κάνει λόγο περί του χαρίσματος των γλωσσών, λέει· «εάν προφητεύετε όλοι και εισέλθει κάποιος άπιστος ή απλοϊκός, τότε αυτός ελέγχεται από όλους, εξετάζεται από όλους, και έτσι τα κρυφά της καρδίας του φανερώνονται. Και τότε θα πέσει κάτω με το πρόσωπο και θα προσκυνήσει τον Θεό και θα πει ότι πράγματι ο Θεός είναι μεταξύ σας» (Α΄ Κορ. 14, 24-25).
Αν λοιπόν από την προφητεία, η οποία ενεργείται ως ένα επί μέρους μόνο χάρισμα του Πνεύματος, οδηγείται κανείς στο να αναγνωρίσει ότι στους προφήτες βρίσκεται ο Θεός, ας σκεφθούν αυτοί ποια θέση θα δώσουν στο άγιο Πνεύμα. Τι από τα δύο είναι ορθότερο· να το τοποθετήσουμε μαζί με τον Θεό ή να το θεωρήσουμε ως κτίσμα; Και το λεχθέν επίσης από τον Πέτρο προς την Σάπφειρα: «Γιατί συμφωνήσατε να εκπειράσετε το άγιο Πνεύμα; Δεν είπατε ψέμματα σε ανθρώπους, αλλά στον Θεό» (Πράξ. 5, 9. 4) , δείχνει ότι αμαρτήματα που διαπράττονται εις βάρος του αγίου Πνεύματος, διαπράττονται εις βάρος του Θεού.
Και έτσι μπορείς να μάθεις ότι το άγιο Πνεύμα συνάπτεται σε κάθε ενέργεια προς τον Πατέρα και τον Υιό και είναι αδιαίρετο. Όταν διαιρεί ο Θεός τα ενεργήματα και ο Κύριος τις διακονίες, συμπαρίσταται και το άγιο Πνεύμα, το οποίο ρυθμίζει την διανομή των χαρισμάτων αυτεξούσια, ανάλογα με την αξία του καθενός. Διότι λέει· «υπάρχουν διάφορα χαρίσματα, το Πνεύμα όμως είναι το ίδιο σε όλα. Και υπάρχουν διάφορες διακονίες που τις χορηγεί ο αυτός Κύριος. Υπάρχουν επίσης διάφορα είδη ενεργειών, ο Θεός όμως που τις παρέχει είναι ο ίδιος, αυτός που ενεργεί όλα σε όλους» (Α΄ Κορ. 12, 4-6).
«Αυτά δε όλα, λέει, τα ενεργεί το ένα και το αυτό Πνεύμα και διανέμει στον καθένα ξεχωριστά, όπως αυτό θέλει» (Α΄ Κορ. 12, 11). Βεβαίως επειδή ο απόστολος αναφέρθηκε εδώ πρώτον στο Πνεύμα και δεύτερον στον Υιό και τρίτον στον Θεό και Πατέρα, δεν πρέπει να νομισθεί ότι αντιστράφηκε η τάξη. Διότι αυτό το πήρε από τις δικές μας σχέσεις· όταν δηλαδή δεχθούμε δώρα, πρώτον συναντούμε αυτόν που τα μοιράζει, μετά σκεπτόμαστε αυτόν που τα έστειλε και κατόπιν ενθυμούμεθα και την πηγή και αιτία των αγαθών.
38. Μπορείς δε να μάθεις την κοινωνία του αγίου Πνεύματος προς τον Πατέρα και τον Υιό και από τα δημιουργήματα που έγιναν στην αρχή. Οι καθαρές δηλαδή και νοερές και υπερκόσμιες αγγελικές δυνάμεις είναι άγιες και ονομάζονται άγιες, επειδή έχουν αποκτήσει τον αγιασμό από την χάρη του αγίου Πνεύματος που δόθηκε σ’ αυτές.
Και βέβαια έχει αποσιωπηθεί ο τρόπος της κτίσεως των ουρανίων δυνάμεων, διότι ο συγγραφέας της δημιουργίας του κόσμου, μας φανέρωσε τον Δημιουργό, αναφερόμενος μόνο στα αισθητά. Εσύ όμως, που έχεις την δύναμη από τα ορατά να αναλογίζεσαι τα αόρατα, δόξαζε τον Δημιουργό από τον οποίο δημιουργήθηκαν τα πάντα, τα ορατά, τα αόρατα, οι αρχές, οι εξουσίες, οι δυνάμεις, οι θρόνοι, οι κυριότητες (Κολ. 1, 16) και όσες ακόμη λογικές φύσεις υπάρχουν, που δεν κατονομάζονται.
Κατά την δημιουργία δε αυτών να σκεφθείς ως αρχική αιτία των δημιουργουμένων τον Πατέρα, ως δημιουργική τον Υιό, και ως τελειοποιό το άγιο Πνεύμα. Οι επιτελούσες δηλαδή διάφορες διακονίες αγγελικές δυνάμεις, υπάρχουν μεν χάρη στην θέληση του Πατρός, έρχονται δε στην ζωή δια της ενεργείας του Υιού, και τελειοποιούνται δια της παρουσίας του αγίου Πνεύματος. Τελείωση δε των αγγέλων είναι ο αγιασμός και η παραμονή εις αυτόν.
Και ας μη νομίσει κανείς ότι είμαι υποχρεωμένος ή να δεχθώ τρεις αρχικές υποστάσεις ή αλλιώς να δεχθώ ότι η ενέργεια του Υιού είναι ατελής. Διότι η αρχή των όντων είναι μία, δημιουργεί δε δια του Υιού και τελειοποιεί δια του Πνεύματος. Και ούτε ο Πατέρας, ο οποίος ενεργεί τα πάντα και στα πάντα, έχει ατελή την ενέργεια, ούτε ο Υιός έχει ελλιπή την δημιουργία, αν δεν τελειοποιηθεί από το Πνεύμα.
Διότι έτσι θα μπορούσε ο Πατέρας να μη έχει ανάγκη του Υιού και να δημιουργεί με μόνη την θέληση του. Θέλει όμως να δημιουργεί δια του Υιού. Ούτε ο Υιός θα είχε ανάγκη συνεργασίας, εάν ενεργεί καθ’ ομοιότητα του Πατρός· αλλ’ όμως και ο Υιός θέλει να τελειοποιεί δια του Πνεύματος. Διότι «δια του Λόγου του Κυρίου στερεώθηκαν οι ουρανοί, και με το Πνεύμα του στόματος του, στερεώθηκαν όλες οι ουράνιες δυνάμεις»* (Ψαλμ. 32, 6).
* Ερμηνεία του χωρίου από τον Μέγα Βασίλειο. Λόγος = Υιός. Πνεύμα = άγιο Πνεύμα. Βλ. του αυτού, Ερμηνείαν εις 32ον ψαλμόν, 4. 207.
Ούτε λοιπόν ο λόγος σημαίνει μίαν μορφή αέρα, που εκφέρεται με τα φωνητικά όργανα, ούτε το πνεύμα είναι ο ατμός του στόματος, ο οποίος ωθείται προς τα έξω από τον αναπνευστικό χώρο*.
Ο «λόγος» του χωρίου δηλαδή δεν είναι η ομιλία, και «πνεύμα» δεν είναι η αναπνοή, το χνώτο.
Αλλά Λόγος ονομάζεται αυτός που υπάρχει προς τον Θεό από την αρχή και είναι και αυτός Θεός (Ιω. 1, 1). Το δε πνεύμα του στόματος του Θεού είναι «το Πνεύμα της αλήθειας, το οποίο εκπορεύεται παρά του Πατρός» (Ιω. 15, 26). Τρία λοιπόν να εννοείς, τον Κύριο που προστάζει, τον Λόγο που δημιουργεί, το Πνεύμα που στερεώνει. Τι άλλο δε θα μπορούσε να είναι η στερέωση, παρά η κατά τον αγιασμό τελειοποίηση; Αυτό ακριβώς φανερώνει η στερέωση, το ανυποχώρητο και αμετάβλητο και την πάγια θεμελίωση στο αγαθό.
Ο αγιασμός όμως δεν επιτελείται άνευ του Πνεύματος. Διότι οι αγγελικές δυνάμεις δεν είναι εκ φύσεως άγιες· άλλως δεν θα είχαν ουδεμία διαφορά από το άγιο Πνεύμα. Αναλόγως όμως προς την μεταξύ τους υπεροχή έχουν και το μέτρο του αγιασμού από το Πνεύμα.
Όπως δηλαδή ο καυτήρας* εννοείται ότι είναι μαζί με το πυρ, είναι άλλο πράγμα όμως το υλικό του καυτήρα και άλλο το πυρ, έτσι και στις αγγελικές δυνάμεις, η μεν ουσία τους είναι αέριο πνεύμα ή ίσως άυλο πυρ, σύμφωνα με το γραφικό· «ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα» (Ψαλμ. 103, 4)· γι’ αυτό και βρίσκονται σε ένα τόπο και γίνονται ορατοί με το να εμφανίζονται στους άξιους υπό την μορφή των δικών τους σωμάτων.
* Καυτήρας=το καυτήρι. Μεταλλικό εργαλείο χρησιμεύον προς καυτηρίαση. Αφού ερυθροπυρωθεί τίθεται σε επαφή, με το μέρος του σώματος επί του οποίου πρόκειται να ενεργηθεί η καυτηρίαση ή με άλλο εύτηκτο μέταλλο.
Ο αγιασμός λοιπόν, ενώ είναι έξω από την φύση τους, επιφέρει σ’ αυτές την τελείωση με την κοινωνία του αγίου Πνεύματος. Διατηρούν δε αυτήν την αξία δια της επιμονής στο καλό· και είναι μεν ελεύθερες και αυτεξούσιες, ποτέ όμως δεν εκπίπτουν από το να υπηρετούν το όντως αγαθό.
Ώστε, αν αφαιρέσεις με την σκέψη σου το Πνεύμα, αμέσως διαλύονται οι χοροί των αγγέλων, καταστρέφονται οι επιστασίες των αρχαγγέλων, και επέρχεται στα πάντα σύγχυση. Η ζωή τους αποβαίνει ανομοθέτητη, άτακτη, άνευ νοήματος. Διότι πως θα πουν οι άγγελοι «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ» (Λουκ. 2, 14), χωρίς να ενδυναμωθούν από το Πνεύμα; Διότι «κανείς δεν μπορεί να πει Κύριο τον Ιησού παρά μόνο δια του αγίου Πνεύματος, και κανείς, που ομιλεί με Πνεύμα Θεού, δεν μπορεί να αναθεματίσει τον Ιησού» (Α΄ Κορ. 12, 3).
Αυτό θα μπορούσαν να το πουν τα πονηρά και αντιτιθέμενα στον Θεό πνεύματα, των οποίων η πτώση επιβεβαιώνει το λεχθέν, ότι οι αόρατες δυνάμεις είναι αυτεξούσιες, ισορροπούν μεταξύ αρετής και κακίας, και έχουν γι’ αυτό ανάγκη την βοήθεια του Πνεύματος.
Εγώ δε πιστεύω, ότι και ο αρχάγγελος Γαβριήλ προλέγει τα μέλλοντα (Λουκ. 1, 26 έ) όχι κατ’ άλλον τρόπο, αλλά δια της προγνωστικής δύναμης του Πνεύματος. Διότι η προφητεία είναι ένα από τα χαρίσματα που διανέμει το Πνεύμα. Ο Γαβριήλ δε που διατάχθηκε να αναγγείλει στον Δανιήλ, τον αγαπημένο του Θεού άνθρωπο, τα μυστικά της οπτασίας (Δαν. 10, 10), πως σοφίσθηκε και μπόρεσε να εξηγήσει τα κεκρυμμένα, αν όχι δια της εμπνεύσεως του Πνεύματος;
Η αποκάλυψη των μυστηρίων προσιδιάζει κυρίως στο Πνεύμα, σύμφωνα με το της Γραφής· «Σ’ εμάς τα αποκάλυψε ο Θεός δια του Πνεύματος» (Α΄ Κορ. 2, 10). Οι θρόνοι δε, οι κυριότητες, και οι αρχές και εξουσίες πως θα ζούσαν την μακάρια ζωή, εάν δεν έβλεπαν συνεχώς το πρόσωπο του ουρανίου Πατρός (Ματθ. 18, 10); Η θέα δε αυτή δεν επιτυγχάνεται χωρίς το Πνεύμα.
Διότι όπως την νύχτα, αν αφαιρέσεις το φως από την οικία, γίνονται όλοι τυφλοί, ούτε μπορούν να ενεργήσουν, και τα έχοντα αξία αντικείμενα δεν αναγνωρίζονται, γι’ αυτό και ο χρυσός και ο σίδηρος πατούνται ομοίως λόγω της αγνοίας, έτσι και στην νοητή διακόσμηση, είναι αδύνατον να παραμείνει η οργανωμένη εκείνη ζωή χωρίς το Πνεύμα.
Το ίδιο συμβαίνει και ως προς την ευταξία εντός του στρατοπέδου, όταν απουσιάζει ο ταξίαρχος, ή ως προς την συμφωνία μιας χορωδίας, όταν δεν την κατευθύνει ο χορωδός. Πώς θα έλεγαν τα Σεραφείμ το «ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος» (Ησ. 6, 3), εάν δεν διδάσκονταν από το Πνεύμα, πόσες φορές είναι ευσεβές να επαναλαμβάνουν αυτή την δοξολογία;
Είτε λοιπόν υμνούν τον Θεό όλοι οι άγγελοι αυτού, και τον υμνούν ασφαλώς όλες οι ουράνιες δυνάμεις αυτού, το πράττουν με την συνεργία του αγίου Πνεύματος. Είτε επίσης παρίστανται χίλιες χιλιάδες αγγέλων και μύριες μυριάδες για να τον διακονήσουν, επιτελούν άψογα το έργο τους δια της δυνάμεως του Πνεύματος.
Όλη λοιπόν αυτή ή υπερουράνια και ανέκφραστη αρμονία και στην διακονία του Θεού και στην μεταξύ των ουρανίων δυνάμεων συμφωνία, είναι αδύνατον να διατηρηθεί άνευ της επιστασίας του Πνεύματος. Έτσι λοιπόν το Πνεύμα παρίσταται και κατά την δημιουργία των αγγέλων, οι οποίοι δεν τελειοποιούνται διά ηθικής προκοπής, αλλ’ είναι ευθύς από της κτίσεως τους τέλειοι, και προσφέρει την χάρη του για να ολοκληρώσουν και συμπληρώσουν την υπόσταση τους.
39. Ποιος δε, μπορεί να αρνηθεί ότι ολοκληρώθηκαν με την χάρη του Πνεύματος οι περί του ανθρώπου σωτηριώδεις ενέργειες, που επιτελέστηκαν υπό του μεγάλου Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εξ αιτίας της αγαθότητας του Θεού; Είτε θέλεις να εξετάσεις τα παλαιά, τις ευλογίες των πατριαρχών, την βοήθεια που δόθηκε με την χορήγηση του Νόμου, τους τύπους, τις προφητείες, τα ανδραγαθήματα στους πολέμους, τα θαύματα των δικαίων, είτε όλα όσα συνέβησαν κατά την ένσαρκη παρουσία του Κυρίου, όλα έγιναν δια του αγίου Πνεύματος.
Εν πρώτοις ήταν συνδεδεμένο με την ίδια την σάρκα του Κυρίου, έγινε χρίσμα αυτής και ήταν αχώριστα παρόν, σύμφωνα με το της Γραφής· «σε όποιον δεις να κατεβαίνει το Πνεύμα και να μένει σ’ αυτόν, αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπητός» (Ιω. 1, 33. Λουκ. 3, 22), και· «τον Ιησού τον Ναζωραίο τον οποίο έχρισε ο Θεός, με το άγιο Πνεύμα» (Πράξ. 10, 38).
Έπειτα σε κάθε ενέργεια του παρευρισκόταν το Πνεύμα. Και όταν ακόμη πειραζόταν από τον διάβολο, το Πνεύμα ήταν παρόν. Διότι λέει η Γραφή «οδηγήθηκε ο Ιησούς από το Πνεύμα στην έρημο, για να υποβληθεί σε πειρασμούς» (Ματθ. 4, 1). Και όταν επιτελούσε τα θαύματα ήταν αχώριστα και εκεί παρόν· διότι λέει· «αληθώς εγώ με την δύναμη του Πνεύματος του Θεού εκδιώκω τα δαιμόνια» (Ματθ. 12, 28).
Και μετά την εκ νεκρών ανάσταση δεν απουσίαζε. Κατά τον ανακαινισμό δηλαδή του ανθρώπου και για να αποδώσει σ’ αυτόν πάλι την χάρη την οποία έλαβε από το εμφύσημα του Θεού και την έχασε, αφού εμφύσησε ο Κύριος στο πρόσωπο των μαθητών, είπε τα εξής· «Λάβετε Πνεύμα άγιο. Αν συγχωρείτε τις αμαρτίας ορισμένων, θα συγχωρούνται. Αν δεν τις συγχωρείτε, θα παραμένουν ασυγχώρητες» (Ιω. 20, 22 23).
Η οργάνωση δε της Εκκλησίας δεν ενεργείται σαφώς και αναντίρρητα δια του αγίου Πνεύματος; Διότι «αυτό έδωσε στην Εκκλησία πρώτον αποστόλους, δεύτερον προφήτες, τρίτον διδασκάλους, έπειτα θαυματουργικές δυνάμεις, χαρίσματα θεραπευτικά, συμπαραστάτες, κυβερνήτες, γλωσσολαλιές»* (Α΄ Κορ. 12, 28). Διότι αυτή η τάξη έχει ορισθεί σύμφωνα με την διαίρεση των δωρεών του Πνεύματος.
* Την οργάνωση αυτή της Εκκλησίας, κατά το χωρίο του Παύλου, επιτελεί γενικά ο Θεός. «Καὶ οὓς μὲν ἔθετο ὁ Θεὸς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους…». Ο Βασίλειος την αποδίδει ειδικά στο άγιο Πνεύμα, διότι, όπως εξηγεί μετά την παράθεση του χωρίου, η τάξη των διακονιών και των υπηρεσιών είναι σύμφωνη προς τα ειδικά χαρίσματα του Πνεύματος.
40. Αν δε σκεφθεί κανείς προσεκτικά, θα βρει ότι και κατά τον καιρό της αναμενόμενης δεύτερης επιφανείας του Κυρίου εκ των ουρανών, δεν θα είναι αμέτοχο το άγιο Πνεύμα, όπως νομίζουν ορισμένοι. Αντίθετα θα συμπαρίσταται και κατά την ημέρα της φανερώσεως του, κατά την οποία θα κρίνει την οικουμένη με δικαιοσύνη ο μακάριος και μόνος ισχυρός.
Διότι ποιος δεν έχει ακούσει καθόλου για τα αγαθά που ετοίμασε ο Θεός για τους άξιους, ώστε να αγνοεί, ότι και ο στέφανος των δικαίων είναι η χάρη του Πνεύματος, η οποία δίνεται τότε πλουσιότερη και τελειότερη, και ότι ανάλογα με τα ανδραγαθήματα του καθενός μοιράζεται στον καθένα η πνευματική δόξα; Διότι μέσα στο λαμπρό κλίμα της ζωής των αγίων υπάρχουν κοντά στον Πατέρα «πολλές μονές» (Ιω. 14, 2), δηλαδή διαφορές αξιωμάτων.
«Όπως δηλαδή διαφέρει το ένα αστέρι από το άλλο ως προς την λάμψη», έτσι συμβαίνει και στην ανάσταση των νεκρών (Α΄ Κορ. 15, 41 42). Αυτοί λοιπόν που σφραγίσθηκαν από το άγιο Πνεύμα για την ημέρα της απολυτρώσεως, και διεφύλαξαν ακέραιη και αμείωτη την απαρχή του Πνεύματος που πήραν κατά το βάπτισμα, αυτοί είναι που θα ακούσουν· «εύγε δούλε αγαθέ και πιστέ, ήσουν στα λίγα πιστός, θα σου δώσω τώρα πολλά» (Ματθ. 25, 21).
Ομοίως και αυτοί που λύπησαν το άγιο Πνεύμα με τις πονηρές πράξεις τους, ή αυτοί που δεν χρησιμοποίησαν τις δοθείσες δωρεές, θα τους αφαιρεθεί αυτό που πήραν, και θα μετατεθεί η χάρη σε άλλους, ή σύμφωνα με κάποιον από τους ευαγγελιστές θα διχοτομηθούν εντελώς (Ματθ. 24, 51). Αυτή δε η διχοτόμηση νοείται ως αιωνία αποξένωση από το Πνεύμα.
Διότι ούτε το σώμα διαιρείται, ώστε το ένα μέρος να παραδοθεί στην κόλαση και το άλλο όχι – αυτό είναι πολύ μυθώδες και δεν αρμόζει σε δίκαιο κριτή, ενώ αμάρτησε ολόκληρο να τιμωρείται μόνο το μισό – ούτε η ψυχή χωρίζεται στα δύο, διότι εντελώς ολόκληρη έχει το αμαρτωλό φρόνημα και συνεργάζεται με το σώμα στην διάπραξη του κακού. Διχοτομία επομένως, όπως είπα, είναι η αιωνία αποξένωση της ψυχής από το Πνεύμα.
Διότι τώρα αν και δεν είναι αναμεμιγμένο με τους αναξίους, φαίνεται πως υπάρχει κατά κάποιον τρόπο σ’ αυτούς που σφραγίσθηκαν μίαν φορά και περιμένει την επιστροφή και την σωτηρία τους. Τότε όμως θα αποκοπεί εντελώς από την ψυχή, η οποία βεβήλωσε την χάρη του. Γι’ αυτό «δεν είναι δυνατόν να εξομολογηθεί κανείς στον άδη και να θυμηθεί τον Θεό μετά τον θάνατο», [ὅτι οὐκ ἔστιν ἐν τῷ θανάτῳ ὁ μνημονεύων σου· ἐν δὲ τῷ ῞ᾼδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι;] (Ψαλμ 6, 6), διότι δεν θα συμπαρίσταται η βοήθεια του Πνεύματος.
Πώς λοιπόν είναι δυνατόν να σκεφθεί κανείς ότι η μέλλουσα κρίση επιτελείται χωρίς το άγιο Πνεύμα, αφού διδασκόμαστε ότι αυτό είναι και το βραβείο των δικαίων, όταν αντί του αρραβώνα δοθεί ολόκληρη η δωρεά, και η πρώτη καταδίκη των αμαρτωλών, αφού τους αφαιρείται και αυτό που νομίζουν ότι έχουν;
Η μεγαλύτερη δε απόδειξη της συνάφειας του Πνεύματος προς τον Πατέρα και τον Υιό, είναι αυτό που λέει η Γραφή, ότι έχει τέτοια σχέση προς τον Θεό, όποια έχει για τον καθένα μας το πνεύμα που έχουμε μέσα μας. «Διότι ποιος από τους ανθρώπους γνωρίζει τι είναι ο άνθρωπος παρά μόνο το πνεύμα που είναι μέσα του; Έτσι και τις εσωτερικές σχέσεις του Θεού κανείς δεν τις γνωρίζει, παρά μόνο το Πνεύμα το εκ του Θεού» (Α΄ Κορ. 2, 11) . Και αυτά είναι αρκετά επ’ αυτού.
Βασιλείου Καισαρείας του Μεγάλου. Άπαντα τα έργα.
10. Δογματικά. Περί του Αγίου Πνεύματος. Προς τον Αμφιλόχιον, επίσκοπον Ικονίου.
ΕΠΕ (Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας). Πατερικές εκδόσεις, «Γρηγόριος ο Παλαμάς». Θεσσαλονίκη, 1974.
* Το κείμενο έχει διορθωθεί στην δημοτική γλώσσα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου