ΟΙ 5 ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΟΙ 5 ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 
  Λέγονται γνωστικαὶ διότι μὲ αὐτὰς γνωρίζει ὁ ἄνθρωπος τὸ κάθε τί.

 

1η ἡ αἴσθησις, 2η ἡ φαντασία, 3η ἡ δόξα, 4η ἡ διάνοια, 5η ὁ νοῦς.

 

 

1) Αἴσθησις εἶναι τὰ ἑξῆς : ὅρασις, ὄσφρησις, ἀκοή, γεῦσις καὶ ἁφή. Καὶ ὅρασις εἶναι ἡ ἱκανότης νὰ βλέπει ὁ ἄνθρωπος τὸ κάθε τί καὶ νὰ τὸ ἀντιλαμβάνεται· ἀκοὴ εἶναι, ὅταν καὶ χωρὶς νὰ δεῖ κάτι, ἀλλὰ τὸ ἀκούει ἀπὸ ἄλλου ἀνθρώπου λόγον ἢ ἀπὸ φωνὴ ἐκείνου τοῦ πράγματος παρευθὺς γνωρίζει τί εἶναι·
ὄσφρησις εἶναι, ὅταν ὀσφραίνεται ὁ ἄνθρωπος καὶ καταλαβαίνει τί εἶναι ἐκεῖνο, ἢ δυσῶδες, ἢ εὐῶδες· γεῦσις εἶναι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος βλέπει μὲν κάτι τί εἶναι, ἀλλὰ δὲν καταλαβαίνει, ἐὰν εἶναι πικρὸν ἢ γλυκύ, εἰμὴ μόνον ὅταν τὸ γευθεῖ μὲ τὸ στόμα· ἁφὴ εἶναι ὅταν πιάνεις κάτι, καὶ καταλαβαίνεις ἐὰν εἶναι ὑγρόν, ἢ ξηρόν, ψυχρὸν ἢ ζεστόν, βαρὺ ἢ ἐλαφρόν, σκληρὸν ἢ μαλακὸν κ.τ.λ.

2) Φαντασία εἶναι, ἐκείνη διὰ τῆς ὁποίας ὅτι καὶ ἂν δεῖ ὁ ἄνθρωπος, μετὰ μίαν ἢ δυὸ ἢ περισσότερες ἡμέρες τὸ ἐνθυμεῖται καὶ τὸ φαντάζεται· αὐτὴ ἡ φαντασία ἐνεργεῖ καὶ εἰς τὰ ὄνειρα τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν λόγον αὐτοῦ τὸν ἐνδιάθετον, διότι ὁ ἄνθρωπος δυὸ λόγους ἔχει, ἕνα τὸν προφορικόν, αὐτὸν δηλαδὴ διὰ τοῦ ὁποίου ὁμιλοῦμε, καὶ ἀκούει ὁ ἕνας τὸν ἄλλον· καὶ δεύτερον τὸν ἐνδιάθετον, καὶ εἶναι ἐκεῖνος μὲ τὸν ὁποῖον μόνος του ὁ ἄνθρωπος καταλαβαίνει ὅτι καὶ ἂν λέγει· μὲ αὐτὸν τὸν λόγον καὶ τὴν φαντασίαν βλέπει καὶ ὁμιλεῖ εἰς τὸν ὕπνο του ὅτι καὶ ἂν δεῖ.

3) Ἡ δόξα εἶναι διπλή, ἢ μὲ ἀπόδοσιν ἢ χωρὶς ἀπόδοσιν· ἤτοι ἄκουσε κάποιος ὅτι ἔγινε ἔκλειψις τοῦ ἡλίου, ὅμως δὲν γνωρίζει ἀπὸ τί ἔγινεν ἡ ἔκλειψις τότε αὐτὸ λέγεται ἄλογος δόξα, ἤτοι χωρὶς λόγου ἀπόδοσιν· μὲ ἀπόδοσιν δὲ εἶναι ἡ δόξα, ὅταν γνωρίζει ὁ ἄνθρωπος διατὶ ἔγινεν ἔκλειψις τοῦ ἡλίου, ὅτι δηλαδὴ ἡ σελήνη διῆλθεν ὑποκάτω τοῦ ἡλίου καὶ ἀπέκρυψεν τὴν λάμψιν τοῦ διὰ τοῦτο γίνεται αὐτὴ ἡ ἔκλειψις· αὐτὴ εἶναι ἡ δόξα.

4) Διάνοια εἶναι, ὅταν ἐπὶ παραδείγματι ἀκούων κάποιος ὅτι ἕνας βασιλεὺς δυνατὸς μὲ πολὺ στράτευμα ἐνικήθει ἀπὸ ἄλλον βασιλέα ὀλιγιδύναμον, καὶ ἵσταται καὶ συλλογίζεται, ἐὰν ἐτοῦτο εἶναι ἀληθὲς ἢ ψευδὲς· αὐτὴ ἡ συλλογὴ ὀνομάζεται διάνοια.

5) Πάντα ὅσα κάνουν οἱ ἕνδεκα αὐτὲς δυνάμεις, ὅλα διὰ τῆς προσταγῆς του νόος τὰ κάνουν καὶ εἶναι ὁ νοῦς ὡς βασιλεὺς ἐπάνω εἰς αὐτάς. Αὐτὸς ὁ νοῦς εἶναι ἡ δωδέκατη δύναμη τῆς ψυχῆς. Μόνο ὅμως εἰς τὰ φανερὰ καὶ ὁμολογούμενα πράγματα, τὰ ὁποῖα περιέπεσαν εἰς τὴν ἀντίληψίν του διὰ τῶν αἰσθήσεων εἰς αὐτὰ περιπατεῖ ὁ νοῦς, ἤτοι ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι ἀγαθός, ὅτι ὁ ἥλιος λάμπει, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι θνητὸς καὶ τὰ τοιαῦτα.

 

Θησαυρός Δαμασκηνού σελ. 32-33 - Συναξαριστής Δεκεμβρίου σελ. 649-650