Ερμηνεία εις τους ΡΝ’ (150) Ψαλμούς του προφητάνακτος Δαβίδ. Ψαλμός ΚΒ’ (22). (Απόδοση στη Νεοελληνική).
Ερμηνευτική απόδοση των Ψαλμών από τον Βυζαντινό λόγιο μοναχό Ευθύμιο Ζυγαβηνό (τέλη 11ου – αρχές 12ου αιώνος), την διόρθωση της οποίας συμπλήρωσε και υπομνημάτισε ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (τέλη 18ου – αρχές 19ου αιώνος).
Απόδοση στη νέα Ελληνική: Ιερομόναχος Βενέδικτος
Έκδοση Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου,
Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος
Ερμηνεία εις τους ΡΝ’ (150) Ψαλμούς του προφητάνακτος Δαβίδ.
Ψαλμός ΚΒ΄ (22ος)
Ψαλμὸς τῷ Δαυΐδ.
Τον παρόντα Ψαλμό υπαγόρευσε στον Δαβίδ το Πνεύμα το Άγιο εκ μέρους των εθνών [1].
1. Κύριος ποιμαίνει με καὶ οὐδέν με ὑστερήσει.
Ποιμένας είναι ο Κύριος, καθώς μόνος του λέει στο Ευαγγέλιο: «ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός» (Ιω. 10,14): ως πρόβατα λοιπόν πλανεμένα σε τόπους απώλειας βρήκε τους εθνικούς και τους έφερε σε μάνδρες σωτηριώδεις της εκκλησίας και λοιπόν τους ποιμαίνει και τους βόσκει.
Έτσι κάθε ένας από τους εθνικούς ευχαριστώντας γι’ αυτό τον Κύριο διηγείται τις ευεργεσίες του λέγοντας ο Κύριος με ποιμαίνει, και λοιπόν δεν μου λείπει τίποτε από τα αναγκαία και απαραίτητα για την τροφή και την σωτηρία μου. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι τα πολύ γνωστά πράγματα προφέρονται πολλές φορές χωρίς άρθρο, όπως είναι εδώ το «Κύριος».
2. εἰς τόπον χλόης, ἐκεῖ με κατεσκήνωσεν,
Τόπος χλόης είναι η πρακτική αρετή, ύδωρ αναπαύσεως είναι η θεωρητική φιλοσοφία, σύμφωνα με τον Άγιο Μάξιμο. Εκεί λοιπόν, λέει ο καθένας από τους εθνικούς, θα με κατασκηνώσει ο Κύριος, όπου είναι τόπος χλόης. Επέμεινε στην μεταφορά του «ποιμαίνει», επειδή χλόη και νερό, αυτά είναι η ευτυχία του ποιμνίου. Θέλει να πει ότι με κατέστησε ο Κύριος σε απόλαυση νομής και πνευματικών αγαθών.
Εννοείται όμως και διαφορετικά ότι τόπος χλόης είναι η Εκκλησία, χλόη δε είναι οι Χριστιανοί, που ανθούν στην Εκκλησία κατά την αρετή. Η χλόη θα εννοήσεις την πίστη των Χριστιανών, επειδή νεάζει και ανθεί πάντοτε σαν την χλόη, επειδή ή των Ελλήνων πλάνη γέρασε σαν το χορτάρι και ξεράθηκε.
ἐπὶ ὕδατος ἀναπαύσεως ἐξέθρεψέ με.
Αυτό το ρητό λέει ο λαός που προέρχεται από τα έθνη για το λουτρό του αγίου Βαπτίσματος, επειδή με το πνευματικό αυτό ύδωρ καθοριζόμενοι απορρίπτουμε τον κόπο και το βάρος της αμαρτίας, και λοιπόν αναπαυόμαστε. Γι’ αυτό και ο Κύριος έλεγε: «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς» (Ματθ. 11,28).
Ή και διαφορετικά ύδωρ είναι το ζωηρό νάμα της διδασκαλίας του Χριστού, όπως είπαμε στον πρώτο Ψαλμό, όταν ερμηνεύσαμε το: «παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων» [2].
3. τὴν ψυχήν μου ἐπέστρεψεν.
Αναζωογόνησε την ψυχή μου. Επέστρεψε, λέει, ο Κύριος την ψυχή μου από την πλάνη των ειδώλων στην αληθινή θεογνωσία και πίστη.
ὡδήγησέ με ἐπὶ τρίβους δικαιοσύνης
Δικαιοσύνη εδώ ονομάζει ο κάθε εθνικός αυτήν που γενικά περιέχει όλες τις αρετές, τρίβους της δικαιοσύνης αυτής ονομάζει τις ειδικές αρετές, επειδή και αυτές αυτούς που τις βαδίζουν τους οδηγούν στην γενική αρετή. Διότι ο Κύριος με την ενανθρώπηση άνοιξε τις τρίβους και οδούς αυτές των αρετών, αφού πρώτος αυτός τις βάδισε και έπειτα έργω και λόγω καθοδήγησε και εμάς σ’ αυτές [3].
ἕνεκεν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ
Γι’ αυτό, λέει, έκανε σ’ εμένα αυτές τις ευεργεσίες ο Χριστός, επειδή ονομάσθηκα από το όνομα του Χριστιανός. Ή γι’ αυτό με οδήγησε στις αρετές, για να μη βλασφημείται το όνομα του, για τα πονηρά μου έργα και κακίες κοντά στους εθνικούς.
4. ἐὰν γὰρ καὶ πορευθῶ ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου, οὐ φοβηθήσομαι κακά, ὅτι σὺ μετ᾿ ἐμοῦ εἶ·
Σκιά θανάτου είναι ο παρών κόσμος, διότι, όπως ο θάνατος χωρίζει την ψυχή από το σώμα, έτσι και ο παρών κόσμος χωρίζει τον φιλόκοσμο από τον Θεό. Όποιος όμως είναι μαζί με τον Θεό, βέβαια και ο Θεός αντίστροφα είναι μαζί με αυτόν. Ή σκιά θανάτου είναι ο πόνος του κάθε θανατηφόρου κινδύνου, επειδή παρομοιάζει με τον θάνατο για την πικρή θλίψη που έχει, κακά δε είναι οι πειρασμοί και οι συμφορές. Βρίσκεται λοιπόν ο Κύριος μαζί με όλους τους αληθινά όντας Χριστιανούς, διότι αυτός ο ίδιος το υποσχέθηκε αυτό λέγοντας: «Καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ’ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ. 28, 20) [4].
ἡ ράβδος σου καὶ ἡ βακτηρία σου, αὗταί με παρεκάλεσαν.
Ράβδος λέγεται η παιδευτική κρίση του Θεού, βακτηρία η πρόνοια η ευεργετική του, κατά τον θείο Μάξιμο, που και οι δύο αυτές παρακινούν τους ανθρώπους στην σωτηρία. Η ράβδος είναι η παιδεία εκείνων που αμαρτάνουν, ενώ βακτηρία αυτή που στηρίζει τους ολιγόψυχους. Λέει λοιπόν ο κάθε Χριστιανός· εσύ, Κύριε, και αυτόν που αμαρτάνει παιδεύεις και αυτόν που απόκανε από τον κόπο τον υποστηρίζεις και με τα δύο μαζί ωφελείς και τους δύο.
Αυτή είναι η ομαλή σύνταξη αυτών: «Αὗταί με παρεκάλεσαν, ἡ ράβδος σου καὶ ἡ βακτηρία σου». Παρεκάλεσαν είπε αντί του ενουθέτησαν, επειδή εκείνος που νουθετεί, παρακαλεί και οδηγεί τους ανθρώπους προς το συμφέρον.
Μερικοί όμως, όπως ο Θεοδώρητος και ο Μάξιμος, ράβδο και βακτηρία εννόησαν τον Σταυρό, επειδή ο Σταυρός από δύο ξύλα αποτελείται, από τα οποία το μεν ορθό ξύλο είναι η βακτηρία, με την οποία ανορθωθήκαμε εμείς οι πεσμένοι όντες στην πλάνη, το δε πλάγιο ξύλο του Σταυρού είναι η ράβδος, με την οποία κτύπησε ο Χριστός και κατέβαλε τους Δαίμονες· επειδή αυτοί που κτυπούν κάποιον τον κτυπούν σηκώνοντας πλάγια το ξύλο. Πρώτα λοιπόν είπε την ράβδο και έπειτα την βακτηρία, επειδή πρώτα με τον Σταυρό κατέβαλε ο Χριστός τον Διάβολο και έπειτα με τον Σταυρό μας λύτρωσε από την τυραννία του.
Ώστε η ερμηνεία του παρόντος ρητού είναι η εξής: ότι ο Σταυρός σου, Κύριε, μας παρακίνησε στην ευσέβεια και στην αρετή [5].
5. ἡτοίμασας ἐνώπιόν μου τράπεζαν, ἐξεναντίας τῶν θλιβόντων με·
Όχι μόνο, λέει, Κύριε, με ευεργέτησες, όπως προείπα, αλλά μου χάρισες και απόλαυση πνευματική, διότι αυτό δηλώνει η τράπεζα, που λέει εδώ [6] και μάλιστα την απόλαυση αυτή και την τράπεζα την ετοίμασες μπροστά στα μάτια των εχθρών μου, ώστε αυτοί βλέποντάς την να πικραίνονται και να λυπούνται.
Ή το «εξ εναντίας» είναι αντί του εναντίον, από εκείνο που οι εχθροί μου θέλουν επειδή αυτοί μεν φροντίζουν πάντοτε να με λυπούν, ενώ εσύ αντίθετα, Κύριε, φροντίζεις να με χαροποιείς με την τράπεζα σου.
Ή «τράπεζα» λέει την απόλαυση των μελλόντων αγαθών, «ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν» (Α΄. Κορ. 2, 9). Ή εννοεί την των Μυστηρίων Αγία Τράπεζα, επάνω στην οποία βρίσκεται ο Δείπνος ο Μυστικός. Ή τράπεζα εννοείται, κατά τον θείο Μάξιμο, η πρακτική αρετή, ενώ έλαιο που λιπαίνει την κεφαλή, η θεωρία των λόγων στα όντα και ποτήριο η περί Θεού γνώση. Αφού τραφούμε λοιπόν με την πράξη, προχωρούμε στην θεωρία των γεγονότων, στην συνέχεια καταξιωνόμαστε της γνώσεως του Θεού.
Έλεος είναι αυτός ο ελεήμων Υιός και Θεός, ο οποίος με την ενανθρώπηση του κυνηγά πάντοτε εκείνους που πρόκειται να σωθούν, έως ότου να τους συλλάβει. Οίκος είναι η βασιλεία του Θεού, στην οποία αποκαθίστανται όλοι οι Άγιοι. Μακρότητα ημερών είναι η αιώνια ζωή.
ἐλίπανας ἐν ἐλαίῳ τὴν κεφαλήν μου
Έλαιο εδώ εννοεί το χάρισμα του Αγίου Πνεύματος, κεφαλή τον νου, εκ του περιέχοντος το περιεχόμενο, επειδή το χάρισμα του Αγίου Πνεύματος ιλαρύνει τον νου. Ή έλαιο λέει το χρίσμα του αγίου ελαίου, με το οποίο χρίoνται όσοι πρόκειται να βαπτισθούν. Ή έλαιο λέει και το άγιο Μύρο, διότι το περισσότερο μέρος του είναι από έλαιο. Λέγοντας κεφαλή, από το μέρος εννοεί όλο τον άνθρωπο.
καὶ τὸ ποτήριόν σου μεθύσκον με ὡσεὶ κράτιστον
Ποτήριο ονομάζει εδώ το πόμα των λόγων και της διδασκαλίας του Ευαγγελίου, το οποίο ευφραίνει και μεθά τον νου και την καρδιά, διότι προξενεί σ’ εκείνον που πίνει έκσταση του προηγούμενου γήινου φρονήματος και επειδή κρατεί και νικά τους εχθρούς Δαίμονες. Ή ποτήριο ονομάζει το της αναίμακτης θυσίας, το οποίο περιέχει το ζωήρυτο Αίμα του Κυρίου.
6. καὶ τὸ ἔλεός σου καταδιώξει με πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου,
Το έλεός σου, Κύριε, λέει, θα με καταδιώξει, δηλαδή θα με ακολουθεί, εάν με θεάρεστο τρόπο περνώ την ζωή μου και αποφεύγω την πλάνη των Δαιμόνων και των παθών. Ή το καταδιώξει εννοείται ότι θα με αναζητήσει ο Κύριος και δεν θα με αφήσει να απολεσθώ.
καὶ τὸ κατοικεῖν με ἐν οἴκῳ Κυρίου εἰς μακρότητα ἡμερῶν.
Θα με καταδιώξει, λέει, και το να κατοικώ στον οίκο του Κυρίου και να περιφρουρούμε κάτω από την σκέπη του. Ή οίκο λέει την Εκκλησία και συνάθροιση των Χριστιανών, μέσα στην οποία κατοικεί ο Κύριος και φαίνεται στους άξιους. Και για να μιλήσω σύντομα, το ρητό αυτό δηλώνει ότι όχι μόνο θα με ελεήσει ο Θεός, όπως λέχθηκε παραπάνω, αλλά και θα φυλαχθώ από τον Θεό και θα μένω πάντοτε πιστός στον οίκο του Θεού. Η εννοείται και διαφορετικά, ότι η παραμονή μου στον οίκο του Κυρίου, θα μου γίνει σε μακρότητα ημερών, δηλαδή σε όλη μου την ζωή [7].
[1] Γι’ αυτό και ο θείος Κύριλλος είπε: «Όσοι πίστεψαν από τα έθνη διδακτοί Θεού γενόμενοι σύμφωνα με το γραμμένο, αφού έφαγαν και χόρτασαν πνευματικά την σωτήρια τροφή, αυτόν αναγνωρίζουν ως χορηγό με τον παρόντα Ψαλμό και τον αποκαλούν ποιμένα και τροφέα».
Λέει και ο Θεοδώρητος «Την ίδια σκέψη δείχνει και εδώ με αυτά που ερμηνεύθηκαν προηγουμένως διότι αφού είπε στον Ψαλμό που είναι πριν από αυτόν: «Φάγονται πένητες καὶ ἐμπλησθήσονται, καὶ αἰνέσουσι Κύριον οἱ ἐκζητοῦντες αὐτόν» (Ψαλμ. 21, 27) και πάλι: «ἔφαγον καὶ προσεκύνησαν πάντες οἱ πίονες τῆς γῆς» (Ψαλμ. 21, 30), υποδεικνύει εδώ τον χορηγό της τροφής αυτής και αποκαλεί τον τροφέα ποιμένα».
[2] Ο θείος Κύριλλος λέει: «Ο ίσως ακριβέστερος τόπος χλόης είναι ο Παράδεισος, από τον οποίο εκπέσαμε, στον οποίο μας επαναφέρει και μας κατασκηνώνει ο Χριστός με το ύδωρ της αναπαύσεως, δηλαδή με το Βάπτισμα διότι «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος…οὐ δύναται ἰδεῖν τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ιω. 3, 3 και 5)
Ο δε Θεοδώρητος λέει: «Εδώ χλόη ονομάζει την ιερή διδασκαλία των θείων λογίων· διότι πρώτα εκτρέφει με τους λόγους και τότε προσφέρει την μυστικότερη τροφή».
[3] Άλλος λέει τρίβους τις σωτήριες και Ευαγγελικές εντολές (Στον Νικήτα).
[4] Ο Νύσσης Γρηγόριος ως εξής ερμηνεύει το ρητό «Επειδή στον θάνατο του Χριστού βαπτιζόμαστε, θα λεχθεί και το βάπτισμα σκιά θανάτου και μίμηση, τον οποίο δεν πρέπει να φοβόμαστε. Θα μπορούσε να νοηθεί σκιά θανάτου και ο φυσικός και κοινός θάνατος, σε αντιδιαστολή του προαιρετικού θανάτου, εννοώ του της ψυχής, ο οποίος δεν είναι σκιά θανάτου, αλλά θάνατος αληθινός» (Στον Νικήτα).
[5] Λέει ο Θεολόγος Γρηγόριος: «Την θεωρώ ως υποστήριγμα και από την άλλη ως καθοδηγητική και διδασκαλική, που επαναφέρει στην ορθή πίστη τα λογικά πρόβατα».
Λέει ακόμη και ο θείος Μάξιμος «ακόμη μπορείς να εννοήσεις ως ράβδο, την απειλή του Θεού, βακτηρία την υπόσχεση των καλύτερων διότι μας παρηγορούν και μας οδηγούν εκεί που πρέπει και οι απειλές των κολάσεων και οι υποσχέσεις των αγαθών· διότι με την μνήμη των αιωνίων κολάσεων, σαν με κάποια ράβδο απομακρυνόμαστε από την κακία, ενώ στην προτροπή των μελλόντων αγαθών, σαν σε βακτηρία, στηριζόμαστε στην αρετή που προέρχεται με την ελπίδα».
Και ο θείος Ισίδωρος ράβδο είπε τον απειλητικό λόγο, ενώ βακτηρία τον παρακλητικό. Μερικοί πάλι εννόησαν ράβδο τον Χριστό, ενώ βακτηρία εννόησαν το Πνεύμα το Άγιο.
[6] Ο θείος Κύριλλος λέει: «Η θεία και Ιερή τράπεζα, η θεόπνευστη Γραφή, είναι αντίθετη από εκείνη, που μας προξενεί θλίψη, από εκείνη την φθοροποιό και άτροφο, όντας πλούσια και πολυτελής και τροφίμων, δηλαδή εδεσμάτων, έχοντας μεγάλη ποικιλία και παράθεση. Διότι σ’ αυτήν υπάρχουν πολλές νουθεσίες και σωτήριες και παραδεκτικές της αληθινής ευζωίας και ίσως αυτό είναι εκείνο που λένε όσοι πίστεψαν, ότι μας ετοίμασες πνευματική τράπεζα, ώστε, αφού φάμε και πάρουμε δύναμη, να μπορέσουμε να αντισταθούμε σ’ εκείνους που κάποτε μας έθλιβαν» αλλά και η μυστική τράπεζα, η σάρκα του Κυρίου, μας κάνει ισχυρούς κατά των παθών και κατά των Δαιμόνων· διότι φοβάται ο Σατανάς όσους μεταλαμβάνουν με ευλάβεια τα θεία μυστήρια».
[7] Ο Νύσσης Γρηγόριος ως εξής με συντομία ερμηνεύει αυτόν τον Ψαλμό: «Αρχικά σε θέλει ο λόγος πρώτα να γίνεις πρόβατο του καλού Ποιμένα, με την αγαθή κατήχηση οδηγούμενος προς τις θείες νομές και πηγές των διδαγμάτων, ώστε με το βάπτισμα να συνταφείς με αυτόν στον θάνατο και να μη φοβάσαι τον παρόμοιο θάνατο, διότι αυτός δεν είναι θάνατος, αλλά είναι θανάτου σκιά και εκτύπωμα…
Στην συνέχεια παρακαλώντας με την βακτηρία του Πνεύματος παραθέτει μυστική τράπεζα που ετοιμάσθηκε και είναι αντίθετη με την τράπεζα των Δαιμόνων· διότι εκείνοι ήταν που με την ειδωλολατρία καταπίεζαν την ζωή των ανθρώπων. Κατόπιν μυρώνει την κεφαλή με το έλαιο του Πνεύματος – η κεφαλή είναι στον τύπο του νου – και αφού προσθέσει στο έλαιο οίνο, που ευφραίνει την καρδία (νοητό πάντως είναι και δημιουργικό της σωτήριας μέθης), εκείνη την νήφουσα μέθη βάζει στην ψυχή, αφού μεταθέσει τους λογισμούς από τα πρόσκαιρα προς το αΐδιο [=αιώνιο]: διότι όποιος γεύθηκε αυτή την μέθη, ανταμείβεται για τον σύντομο θάνατο» (Στον Νικήτα).
Ο δε Ωριγένης είπε: «Ο [Θεός] με έλεος καταδιώκει, και άλλους καταλαμβάνει, άλλους πάλι όχι. Εκείνους που φεύγουν πολύ, δεν τους καταλαμβάνει. Εκείνους όμως που φεύγουν λιγότερο, τους κρατεί, για να τους ελεήσει» (Στην εκδεδ. Σειρά).
Απόδοση στη νέα Ελληνική: Ιερομόναχος Βενέδικτος
Έκδοση Συνοδίας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου,
Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου