ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΝΑΟΥ

 

Τα μέρη του ναού

 

Η λέξη ναός προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα ναίω που σημαίνει κατοικώ.

Η ονομασία είναι εύστοχη, διότι όλες σχεδόν οι θρησκείες δέχονταν και δέχονται ότι οι ναοί είναι κατοικίες του θεού ή των θεών. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως ο ναός, στον οποίο στεγάζονταν το ξόανο ή το άγαλμα του θεού, ήταν η κατοικία του θεού. Το ίδιο πίστευαν και οι Εβραίοι, πως ο μοναδικός ναός της Ιερουσαλήμ και συγκεκριμένα το σκοτεινό διαμέρισμα που ονομάζονταν Άγια των Αγίων, ήταν η κατοικία του Γιαχβέ (Ψαλ.95:9, 115:10,133:1)

Αντίθετα στο Χριστιανισμό και ιδιαίτερα στην Ορθοδοξία, ο ναός έχει εντελώς διαφορετική έννοια και χρησιμότητα. Ο Θεός, σύμφωνα με τη βιβλική διδασκαλία, είναι πνεύμα, (Ιωάν.4:24), άπειρος, «πανταχού παρών και τα πάντα πληρών», απεριόριστος από τον τόπο και το χρόνο και γι’ αυτό δεν έχει ανάγκη να κατοικεί σε χειροποίητους ναούς. Ο απόστολος Παύλος τόνισε εμφαντικά στους αθηναίους, κάτω από τους λαμπρούς ναούς του ιερού βράχου της Ακροπόλεως, ότι «Ο Θεός ο ποιήσας τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ, ούτως ουρανού και γης Κύριος υπάρχων ουκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί, ουδέ υπό χειρών ανθρώπων θεραπεύεται προσδεόμενος τινός» (Πραξ.17:24). Αρχαίοι χριστιανοί συγγραφείς όπως ο Αρνόβιος ( Disputat.adv.Gent.Lib.VI. C.1), ο Ωριγένης, (Κατά Κέλσου 7,8) και ο Μηνούκιος Φήλιξ (Octav.C.8,10,32) απολογούνται ότι οι χριστιανοί δεν έχουν ναούς, θυσιαστήρια, κλπ. Θέλοντας να τονίσουν ότι η χριστιανική λατρεία σε αντίθεση με την ειδωλολατρική, δεν εξαρτάται από ορισμένους τόπους και τύπους, αλλά είναι πνευματική, και γίνεται «εν παντί τόπω της δεσποτείας» του Θεού (Ψαλμ.ρβ΄22 ).

Ο Χριστιανισμός έτσι διαχώρισε τη θέση του τόσο από τον ειδωλολατρικό εθνισμό, όσο και από τον ιουδαϊσμό και απέρριψε την έννοια του ναού, ως κατοικία του Θεού, καθώς και τα θυσιαστήρια, τις θυσίες και ότι άλλο υπήρχε στις θρησκείες εκείνες και ήταν αντίθετο με τη χριστιανική διδασκαλία. Βεβαίως όρισε συγκεκριμένους τόπους συνάντησης των πιστών, τους οποίους καταχρηστικά τους ονόμασε ναούς. Όμως σε καμιά περίπτωση δεν θεώρησε ότι αυτοί είναι κατοικία του Θεού, αλλά χώροι που συνάζεται και στεγάζεται η Εκκλησία, το σύνολο των πιστών, της οποίας το όνομα παράγεται από το ρήμα εκκαλέω - ω, δηλαδή συνάζω. Πολλοί πιστοί ονομάζουν το ναούς εκκλησίες, εννοώντας βέβαια τον χώρο που συνάζεται η Εκκλησία.

Ο ίδιος ο Χριστός διαβεβαίωσε πως όπου «δύο ή τρεις συνηγμένοι εις το εμόν όνομα, εκεί ειμί εν μέσω αυτών» (Ματθ.18:20). Αυτό σημαίνει πως η παρουσία του Κυρίου στο ναό που συνάζεται η Εκκλησία είναι πραγματική, η ιερότητα του χώρου είναι δεδομένη και η σπουδαιότητά του μεγάλη. άλλωστε, όπως θα δούμε στη συνέχεια, η μεγάλη σπουδαιότητα που απέκτησε ο ναός στην Εκκλησία είναι αποτυπωμένη στην δυσχιλιόχρονη λαμπρή αρχιτεκτονική χριστιανική ναοδομία.

Στην τέχνη της ναοδομίας συναντάμε στοιχεία που στις μέρες μας έχουν αρχίσει να χάνουν την σημασία τους.

Τίποτε δεν είναι τυχαίο στον χριστιανικό ναό. Το κάθε τι έχει μελετηθεί σχολαστικά και έχει τη δική του χρησιμότητα και σημασία. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας όρισαν οι πιστοί μπαίνοντας στο ναό, για να συμμετάσχουν στην λατρεία και την ευχαριστιακή σύναξη, να εγκαταλείπουν προς ώρας τα εγκόσμια και να εισέρχονται στη σφαίρα του υπεραισθητού. Γι’ αυτό τα πάντα μέσα στο ναό έχουν το βαθύτερο συμβολισμό τους, ώστε να δίνονται στους πιστούς σωστικά μηνύματα.

Γνωρίζουμε ότι ο χριστιανικός ναός διαιρείται σε τρία μέρη, το νάρθηκα, τον κυρίως ναό και το Ιερό ή αλλιώς Άγιο Βήμα. Ο διαχωρισμός αυτός αντιστοιχεί στις διάφορες τάξεις των χριστιανών καθώς παρατηρούμε ότι ο χώρος του νάρθηκα ήταν ο τόπος των κατηχουμένων, του κυρίου ναού για τους πιστούς και το Ιερό για τον κλήρο.

Οι περισσότεροι ναοί χωρίζονται σε τρία μέρη: τον νάρθηκα ή πρόναο, τον κυρίως ναό και το Ιερό ή Άγιο Βήμα. Προφανώς από επίδραση του ιουδαϊκού ναού, ο οποίος χωρίζονταν και αυτός σε τρία μέρη.

Ο Νάρθηκας ή πρόναος είναι χτισμένος στα δυτικά του ναού και επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με τρείς θύρες, εκ των οποίων η μεσαία που οδηγεί στο κεντρικό κλίτος ονομάζεται βασιλική. Κατά την αρχαιότητα στεκόταν εκεί οι κατηχούμενοι ( δηλαδή δεν είχαν ακόμα βαπτιστεί, αλλά παρακολουθούσαν μαθήματα κατήχησης)οι μετανοούντες, οι υποπίπτοντες και οι προσκλαίοντες πιστοί. ενώ αργότερα καταργήθηκε τελείως.

Σήμερα στο νάρθηκα υπάρχουν τα προσκυνητάρια, το παγκάρι και τα μανουάλια με τα κεριά. . Στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές υπήρχε το αίθριον, μια τετράγωνη αυλή περιτριγυρισμένη με στοές ενώ από τον θ΄αι. όπου άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι καμπάνες, χτίστηκαν τα κωδωνοστάσια.

Στο μπροστινό μέρος του σολέα βρίσκονται τα μεγάλα μανουάλια, τα οποία μαζί με τα κανδύλια του τέμπλου, εκτός από το φως που εκπέμπουν, συμβολίζουν το νοητό φως του Χριστού, το οποίο «φαίνει πάσι». Το ίδιο και οι πολυέλαιοι ή ο συνδυασμός οι οποίοι κρέμονται από την οροφή και συμβολίζουν το φως του Χριστού και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, που κατέρχεται από τον ουρανό.Στο δυτικό μέρος του κυρίως ναού βρίσκονται τα προσκυνητάρια, δηλαδή ξυλόγλυπτοι ή μαρμάρινοι θρόνοι στους οποίους είναι τοποθετημένες ιερές εικόνες, κυρίως του τιμωμένου αγίου του ναού, τις οποίες προσκυνούν οι πιστοί μπαίνοντας στο ναό. Στο ίδιο μέρος υπάρχουν τα ειδικά μανουάλια - κηροπήγια στα οποία ανάβουν τα κεριά τους οι πιστοί.Τα κεριά συμβολίζουν την ψυχή μας, η οποία θα πρέπει να είναι καθαρή όπως το φως και να καίει σαν τη φωτιά από λαχτάρα για την ένωσή της με το Χριστό. Επίσης όπως το κερί ακτινοβολεί και διαλύει τα σκοτάδια, το ίδιο και η ψυχή μας πρέπει να ακτινοβολεί από πνευματική ιλαρότητα, ώστε, σύμφωνα με το λόγιο του Κυρίου «ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσι υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον πατερα υμών τον εν τοις ουρανοίς» (Ματθ.5:16). Άλλα υπάρχοντα του κυρίως ναού είναι ο ιερός Επιτάφιος, ο οποίος βρίσκεται κορνιζαρισμένος συνήθως στον βορεινό τοίχο. Πρόκειται για το πολύτιμο χρυσοκέντητο ύφασμα, το οποίο παριστάνει την θεία Αποκαθήλωση και τοποθετείται την Μ. Παρασκευή στο ανθοστόλιστο ιερό κουβούκλιο για προσκύνηση.

Σήμερα που δεν υπάρχουν ενήλικοι κατηχούμενοι ο χώρος αυτός χρησιμεύει για να στήνονται τα παγκάρια του ναού, στα οποία πωλούνται λαμπάδες, βιβλία, αφιερώματα κλπ. Εκεί στέκονται οι επίτροποι, ο νεωκόρος και οι άλλοι εργαζόμενοι στο ναό. Ο νάρθηκας επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με μια ευρύχωρη θύρα και σε πολλές περιπτώσεις με άλλες δύο μικρότερες πλαϊνές. Η έξοδος προς τον αύλειο χώρο γίνεται με μεγάλη κεντρική θύρα.

«Ο αύλειος χώρος του ναού»

Ο αύλειος χώρος μπροστά και γύρω από το ναό έχει μεγάλη χρησιμότητα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που πολλές ιερές τελετές γίνονται στο χώρο αυτό, όπως η τελετή της Αναστάσεως, η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανίων, η τελετή των ιερών εικόνων την Κυριακή της Ορθοδοξίας κ.α. Για τις τελετές αυτές υπάρχουν σε πολλούς ναούς μόνιμες σκεπασμένες εξέδρες καθώς και φιάλη για την τελετή του Μεγάλου Αγιασμού. Στον αύλειο χώρο βρίσκεται και το κωδωνοστάσιο. Πρόκειται τους χαρακτηριστικούς ψηλούς πύργους, οι οποίοι τις περισσότερες φορές είναι ενωμένοι με το ναό. Οι εύηχες καμπάνες καλούν τους πιστούς να προσέλθουν στην Εκκλησία. Έχουν πάρει την ονομασία τους από την Καμπανία, περιοχή της Ιταλίας, στην οποία πρωτοκατασκευάστηκαν. Συμβολίζουν δε τις σάλπιγγες των αγγέλων για εκγρήγορση Οι ευρύχωροι και περιποιημένοι περίβολοι των ιερών ναών είναι επίσης τόποι συνάντησης και αναψυχής των ενοριτών. Αυτό είναι δείγμα ότι ο ναός παίζει ευρύτερο ρόλο στη ζωή των πιστών της ενορίας. Παλιότερα στα χωριά μας στον προαύλιο χώρο του ναού γινόταν τα ονομαστά πανηγύρια προς τιμήν του εορταζόμενου αγίου του ναού.

Στον Κυρίως Ναό στέκονται οι πιστοί. Είναι ο χώρος που παραμένουν κατά τη διάρκεια των ιερών ακολουθιών. Είναι ο μεγαλύτερος από τους τρεις χώρους του ναού και στο μεγαλύτερο μέρος του υπάρχουν καθίσματα. Σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας στο αριστερό κλίτος κάθονται οι γυναίκες και στο δεξί κλίτος οι άνδρες. Σε πολλούς ναούς υπάρχει ο γυναικωνίτης, ένας εξώστης πάνω από τον νάρθηκα και τα πλάγια κλίτη, όπου συνήθως στέκονται γυναίκες και παιδιά.

Εκτός από τα καθίσματα σε αρκετούς ναούς υπάρχουν και τα στασίδια (τα καθίσματα που βρίσκονται περιμετρικά στους τοίχους του ναού), για να κάθονται οι πιστοί σε κάποια χρονικά σημεία των ιερών ακολουθιών.

Στη νότια πλευρά του ναού βρίσκονται τα καθίσματα των ανδρών πιστών και στη βόρεια πλευρά τα καθίσματα των γυναικών πιστών. Τα καθίσματα και κυρίως τα στασίδια, που είναι ενωμένα με τους πλαϊνούς τοίχους συμβολίζουν τον τάφο του κάθε πιστού, μέσα από τον οποίο θα αναστηθεί εν Χριστώ κατά τη Δευτέρα Παρουσία

Ο δεσποτικός θρόνος σήμερα βρίσκεται στο δεξιό μέρος του κυρίως ναού. Παλιότερα βρισκόταν πίσω από την Αγία Τράπεζα.

Στα δεξιά του χώρου αυτού βρίσκεται το δεσποτικό, δηλαδή ο θρόνος του επισκόπου. Στους πρώτους ναούς ο θρόνος αυτός βρισκόταν μέσα στο Ιερό και ήταν το κάθισμα του αυτοκράτορα ή του τοπικού άρχοντα, που έφερε τον τίτλο «δεσπότης» (από το ρήμα δεσπόζω = είμαι κύριος, έχω την εξουσία). Ο επίσκοπος Μεδιολάνων Αμβρόσιος επέβαλε στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο (4^ος αι.) να βγάλει τον θρόνο έξω από το Ιερό. Τοποθετήθηκε στα δεξιά και, απέναντί του, υπήρχε ο θρόνος του πατριάρχη ή του επισκόπου. Γι΄ αυτό και οι ψάλτες στον πολυχρονισμό έλεγαν: «Τον Δεσπότην (πολιτικό άρχοντα) και Αρχιερέα (εκκλησιαστικό άρχοντα) ημών, Κύριε φύλαττε» (και στο δημοτικό τραγούδι:ψάλλει δεξιά ο βασιλιάς, ζερβά ο πατριάρχης). Μετά την άλωση της Πόλης στον Πατριάρχη αποδόθηκαν τα αυτοκρατορικά σύμβολα και οι τίτλοι, μεταξύ των οποίων κι αυτός του «Δεσπότη».

Απέναντι από το Δεσποτικό υπάρχει ο άμβωνας, ένα υπερυψωμένο βήμα, που κοσμείται από το ομοίωμα ενός περιστεριού, που συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα.

Ο άμβων είναι το βήμα όπου διαβάζεται το ευαγγέλιο και γίνεται το κήρυγμα. Στους αρχαίους ναούς ο άμβων ήταν στο κέντρο του ναού και είχε δύο σκάλες, μία προς τα ανατολικά και μία προς τα δυτικά. Εκεί έψελναν οι ψάλτες και διαβάζονταν τα αυτοκρατορικά διαγγέλματα. Σήμερα βρίσκεται στο αριστερό μέρος του κυρίως ναού συνήθως υπερυψωμένος σε μια κολώνα της αριστερής κιονοστοιχίας.

Καθώς βρισκόμαστε μέσα στον Κυρίως Ναό, διακρίνουμε τον σολέα, που είναι το υπερυψωμένο τμήμα μπροστά στο Ιερό, ώστε ο ιερέας να είναι θεατός από τον λαό. Σε αρκετούς ναούς χωρίζεται από τον υπόλοιπο ναό με κάγκελα.

Δεξιά και αριστερά, έξω από τον σολέα, είναι τοποθετημένα τα αναλόγια για τους ιεροψάλτες.

Εκατέρωθεν του σολέα βρίσκονται τα αναλόγια, βήματα όπου στέκονται οι χοροί των ιεροψαλτών και ψάλλουν. Πολύ συχνά τα αναλόγια τα συναντάμε και έξω του σολέα μπροστά στη βόρεια και νότια πύλη του ιερού Βήματος. Τα αναλόγια είναι επικλινή έπιπλα στα οποία τοποθετούνται τα ιερά βιβλία που περιέχουν τις διάφορες ακολουθίες. Τα βιβλία που χρησιμοποιούνται είναι Παρακλητική, τα Μηναία, το Τριώδιο, το Πεντηκοστάριο, το Ωρολόγιο, το Ψαλτήριο, το Τυπικό κ.α.Τα αναλόγια δημιουργήθηκαν μετά την κατάργηση του άμβωνα από το κέντρο του κυρίως ναού. Η αντιφωνική ψαλμωδία δημιούργησε δύο χορούς, έναν από τα δεξιά και έναν από τα αριστερά.

Τα στασίδια είναι ξύλινα καθίσματα και είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε ο πιστός να κάθεται και να στέκεται όρθιος για να ακουμπάει στους αγκώνες. Παλιότερα ο χώρος του κυρίως ναού ήταν γεμάτος με ξύλινα στασίδια. Ο γυναικωνίτης είναι το μέρος του ναού όπου στέκονται οι γυναίκες πάνω από τον νάρθηκα και τα πλάγια κλίτη, γι’ αυτό λέγεται και υπερώον.

Το χώρισμα μεταξύ του Κυρίως Ναού από το Ιερό, όπου βρίσκονται οι εικόνες, είναι το τέμπλο ή εικονοστάσιο.

Το τέμπλο ή εικονοστάσιο είναι το διάφραγμα που χωρίζει το Ιερό από το κυρίως ναό. Στους αρχαίους ναούς ήταν χαμηλότερο και λεγόταν δρύφακτα ή στηθαίον. Σήμερα πολλές φορές φθάνει μέχρι την οροφή και έχει τρείς πύλες εκ των οποίων ονομάζεται Ωραία πύλη. Η Ωραία πύλη κλείνει στο κάτω μέρος με χαμηλές θυρίδες που ονομάζονται βημόθυρα και συνήθως εκεί εικονίζεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Στο πάνω μέρος υπάρχει μια συρόμενη πόρτα που ονομάζεται καταπέτασμα και εκεί εικονίζεται ο Χριστός ως Μέγας Αρχιερεύς. Προς τα δεξιά της Ωραίας πύλης τοποθετούνται οι εικόνες του Χριστού και του Προδρόμου, ενώ από τα αριστερά οι εικόνες της Θεοτόκου και του Αγίου του ναού. Στις πλάγιες θύρες εικονίζονται οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ ενώ πάνω από την Ωραία πύλη συνήθως εικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος.

«Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ»

Όπως είδαμε και στα προηγούμενα η χριστιανική ζωγραφικήτέχνη καλλιεργήθηκε δεόντως στην Εκκλησία από την πρωτοχριστιανική εποχή. Εκτός από την αισθητική χρησιμότητά της η εικόνα στην Εκκλησία διαδραματίζει ένα σπουδαίο ποιμαντικό ρόλο. Μια λαϊκή ρήση λέει πως όσο αξίζει μια εικόνα δεν αξίζουν χίλιες λέξεις. Έτσι η χριστιανική ζωγραφική λειτουργεί στην Εκκλησία ως το βιβλίο των αγραμμάτων πιστών, σύμφωνα, με τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Η υπέροχη βυζαντινή εικονογραφία με τις άπειρες αφαιρετικές της παραστάσεις, οδηγεί τον πιστό στη σφαίρα του υπεραισθητού και σε υψηλές θεωρήσεις. Ο καθηγητής Γ. Αντουράκης έγραψε πως «Η Βυζαντινή Ζωγραφική είναι τέχνη πνευματικής διακονίας, μια τέχνη λειτουργική, μια τέχνη υψηλής Θεολογίας, που μας καλεί να μιμηθούμε τα άγια πρότυπα» (Χριστιανική Αρχαιολογία τομ. Α΄ σελ.172).Οι βυζαντινοί ναοί είναι καταστόλιστοι από πλήθος εικονογραφικών παραστάσεων τις οποίες οι ειδικοί τις έχουν κατατάξει σε ομάδες, τις οποίες ονομάζουμε εικονογραφικούς κύκλους.

α) Δογματικός κύκλος: περιλαμβάνει τις παραστάσεις: 1) του Ιησού ως διδασκάλου στην κεντρική είσοδο του κυρίως ναού, 2) του Παντοκράτορα του τρούλου, ο οποίος περιστοιχίζεται από ουράνιες δυνάμεις, 3) των προφητών ανάμεσα στα παράθυρα του τυμπάνου του τρούλου, οι οποίοι ανήγγειλαν τον Ιησού ως Μεσσία, 4) των τεσσάρων Ευαγγελιστών στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλου, οι οποίοι διέδωσαν το λόγο του Χριστού, 5) της Πλατυτέρας στην κόγχη του ιερού ένθρονη με τον Ιησού βρέφος στην αγκαλιά Της, ως η γέφυρα που ένωσε τη γη με τον ουρανό, 6) της Αγίας Τριάδος με την συμβολική παράσταση της φιλοξενίας του Αβραάμ, πάνω στο ημικύκλιο του ιερού, 7) την Ετοιμασία του Θρόνου πάνω στον οποίο υπάρχει το Ευαγγέλιο και το Άγιο Πνεύμα ως περιστερά, κάτω από την Αγία Τριάδα, όπου συμβολίζεται η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

β) Λειτουργικός κύκλος: Στο χώρο του ιερού βήματος εικονίζονται: 1) η Θεία Λειτουργία, την οποία τελούν άγγελοι στον ουρανό, 2) η Μετάληψη των Αποστόλων από το Χριστό, 3) οι μορφές των Μεγάλων Ιεραρχών, κάτω από την Πλατυτέρα στη κόγχη (Μ. Βασιλείου, Ι. Χρυσοστόμου, ΓρηγορίουΘεολόγου, Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Μ. Αθανασίου κ.α.), οι οποίοι κρατούν λειτουργικά ειλητάρια.

γ) Ιστορικός κύκλος: Στις καμάρες και στους τοίχους του κυρίως ναού ζωγραφίζονται παραστάσεις από την ιστορία της Εκκλησίας: 1) Σκηνές από τη ζωή του Χριστού, (Γέννηση, Βάπτιση, Σταύρωση, Ανάσταση, Ανάληψη), σκηνές θαυμάτων, 2) Σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου, (Γέννηση, Εισόδια, Κοίμηση), 3) Σκηνές από τη ζωή των Αγίων, (μαρτύρια, θαύματα), κλπ. 4) Προσωπογραφίες Αγίων ανδρών (νότιος τοίχος) και γυναικών (βόρειοςτοίχος). Σε αυτόν τον εικονογραφικό κύκλο ανήκουν και οι εικόνες του τέμπλου. Αριστερά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται ο Δεσπότης Χριστός, περιβεβλημένος με όλη Του τη δόξα. Δεξιά της Ωραίας Πύλης εικονίζεται η Θεοτόκος με τον Κύριο στις άχραντες αγκάλες Της, η Οποία ως η στοργική μητέρα του κόσμου, δέεται για τους πιστούς. Δεξιά του Κυρίου εικονίζεται ο τίμιος Πρόδρομος, ο «μείζων εν γεννητοίς γυναικών προφήτης» (Λουκ.7:28) και αυτός δεόμενος. Δεξιά της Θεοτόκου ο ο τιμώμενος άγιος του ναού ή παράσταση Δεσποτικής ή Θεομητορικής εορτής στην οποία είναι αφιρεωμένος ο ναός Στο πάνω μέρος του τέμπλου εικονίζονται σκηνές από την επίγεια ζωή του Κυρίου (Δωδεκάορτο) και οι μορφές των αποστόλων και άλλων επιφανών αγίων.

<<Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΝΑΟΥ»

Όπως αναφέραμε και στην αρχή ο ναός επιτελεί ένα σημαντικότατο ρόλο στη ζωή της Εκκλησίας. Είναι στενά συνδεδεμένος με τη ζωή της Εκκλησίας και ιδιαίτερα με την ευχαριστιακή σύναξη, η οποία είναι κυριότερη σωτηριώδη πράξη Της. Εκτός από αυτό όμως η σημασία του ναού για τους πιστούς έχει και βαθύτερες συμβολικές προεκτάσεις. Σύμφωνα με την Θεολογία των Μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας μας, όλες οι ενδοκοσμικές πραγματικότητες, εκτός από την αισθητή τους διάσταση έχουν και υπεραισθητή και τη μυστική διάσταση. Ο ορθόδοξος ναός δε θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Η τεράστια σημασία που έχει για τη ζωή της Εκκλησίας έδωσε την αφορμή για σημαντικούς συμβολισμούς, χρήσιμους για την αναγωγή του πιστού σε υψηλές υπεραισθητές εμπειρίες. Ο ορθόδοξος ναός είναι μια μικρογραφία του σύμπαντος κόσμου (ορατού και αοράτου). Είναι κατά τον καθηγητή Γ. Αντουράκη «ένα ορατό σημείο - σύμβολο- εκείνου που δεν μπορούν να δουν τα ανθρώπινα μάτια. Η μυστική σημασία του ναού αποκαλύπτεται μόνο στους μυημένους, στους πιστούς» Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό και γι αυτό εικονίζεται σ’ αυτόν ο Παντοκράτωρ Χριστός, ως ο μόνος κυρίαρχος των πάντων, σε τεράστιο πλάνο, εκφράζοντας έτσι πληρότητά Του και την παρουσία Του σε ολόκληρο τον κόσμο, ότι «πάντα δι’ αυτού εγένετο, και χωρίς αυτού εγένετο ουδέ εν, ό γέγονεν» (Ιωάν.14). Μαζί Του στον ουρανό υπάρχουν οι άγγελοι, οι προφήτες, οι απόστολοι και οι άγιοι. Αυτοί αποτελούν το θριαμβεύον μέρος της Εκκλησίας του Χριστού, το οποίο απολαμβάνει τη θεία μακαριότητα, υμνεί ακατάπαυστα το Θεό και δέεται για το στρατευόμενο επί γης μέρος της Εκκλησίας. Τα κανδήλια και οι πολυέλαιοι συμβολίζουν τα άστρα του ουρανίου θόλου. Το άγιο Βήμα συμβολίζει τον Παράδεισο, την Άνω Ιερουσαλήμ (Αποκ.21:2), μέσα στον οποίο τελείται ακατάπαυτα η ουράνια Θεία Λειτουργία, με λειτουργούς τους αγγέλους. Η αγία Τράπεζα συμβολίζει το Θρόνο του Εσφαγμένου Αρνίου (Αποκ. Αποκ.22:3). Οι ιερείς συμβολίζουν τους αγίους αγγέλους, τα λειτουργικά πνεύματα του Θεού (Εβρ.1:14), γι’ αυτό θα πρέπει να είναι άμεμπτοι και άγιοι, όπως εκείνοι. Τα ιερά τους άμφια έχουν και αυτά το συμβολισμό τους. Η λαμπρότητα και η καθαρότητά τους συμβολίζουν την ιερατική χάρη, που είναι ενδεδυμένοι. Η γη συμβολίζεται δια του δαπέδου του ναού. Εκεί στέκονται οι πιστοί, οποίοι απαρτίζουν την επί γης στρατευόμενη Εκκλησία και ατενίζουν τον ουρανό (θόλο), τον Παράδεισο (ιερό βήμα) και τους εικονιζόμενος αγίους. Εκεί ενώνονται με το άλλο μέρος της Εκκλησίας τη θριαμβεύουσα. Ζητούν από αυτή συμπαράσταση και δύναμη για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής και να ολοκληρώσουν με επιτυχία το δρόμο του επίγειου βίου. Δια των ιερών μυστηρίων προγεύονται τα μέλλοντα ουράνια αγαθά. Στο ναό ο πιστός κάνει τη μεγάλη υπέρβαση του χρόνου και του χώρου. Ενώ βρίσκεται στη γη μετέχει του ουρανού, ενώ είναι μέρος του υλικού κόσμου, κοινωνεί με τον κόσμο των νοερών και πνευματικών δυνάμεων, ενώ ζει μέσα στους περιορισμούς του χρόνου, γεύεται την αιωνιότητα. «Η γη κι’ ο ουρανός ανακατεύονται κάθε Κυριακή και κάθε γιορτινή μέρα στη Θεία Λειτουργία. Το να πας την Κυριακή στη Λειτουργία σημαίνει πραγματικά να βγείς απ’ το σπίτι σου και να πας στον ουρανό» έγραψε ο μεγάλος

Ρουμάνος ποιητής και συγγραφέας V. Gheorghiu (Ένα Όνομα για την Αιωνιότητα, Αθήναι 1972, σελ. 105,139). Μέσα στο ναό και συγκεκριμένα πάνω στο ιερό δισκάριο, και στο ιερό ποτήριο συναντάται η στρατευομένη με τη θριαμβεύουσα Εκκλησία. Εκεί δε υπάρχει διάκριση μεταξύ ορατού και αοράτου υλικού και άυλου. Εκεί η φθαρτή ύλη λυτρώνεται από την κατάρα της φθοράς, (Ρωμ.8:21), καθαγιάζεται και θεώνεται στα στοιχεία του ρτου και του Οίνου, τα οποία μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Οι άνθρωποι, ο κόσμος, η κτίση ολόκληρη γίνεται «καινή κτίσις» (Γαλ.6:15), «ο Θεός τα πάντα εν πάσιν» (Α΄Κορ.15:28 ). Οι άγγελοι και οι άγιοι είναι οι μεγάλοι φίλοι των ζώντων πιστών και όλοι αυτοί μαζί συναποτελούν το μυστικό Σώμα του Χριστού, η σχέση τους δε είναιτέτοια ώστε, «είτε πάσχει εν μέλος, συμπάσχει πάντα τα μέλη, είτε δοξάζεται εν μέλος συγχαίρει πάντα τα μέλη» (1 Κορ.12:26). Πάνω σε αυτή την αρχή στηρίζεται η θαυμαστή κοινωνική δράση της Εκκλησίας μας. Μέσα στον ορθόδοξο ναό βιώνεται το πιο χαρμόσυνο γεγονός της ανθρώπινης ιστορίας, η νίκη της ζωής κατά του θανάτου, δια της θριαμβευτικής Αναστάσεως του Χριστού. Η Ορθόδοξος Καθολική Εκκλησία μας έχει χαρακτηρισθεί δικαίως ως η Εκκλησία της Αναστάσεως, διότι ζει και βιώνει αδιάκοπα το γεγονός της Αναστάσεως. Η Ορθόδοξη ζωή είναι ένα διαρκές Πάσχα! Ο ναός εκφράζει απόλυτα αυτή την πραγματικότητα. Η εικονογραφία, από τις εικονικές παραστάσεις της Αναστάσεως, ως τις εικονιζόμενες μορφές των αγίων, εκφράζει τη μεταναστάσιμη πραγματικότητα της Εκκλησίας. Κάθε Κυριακή εορτάζεται χαρμόσινα η Ανάσταση του Κυρίου, οι ακολουθίες είναι αναστάσιμες και απαγορεύεται η αυστηρή νηστεία. Οι πιστοί νοιώθουν αυτή τη διάσταση και χαίρονται για τη νίκη κατά του θανάτου και της φθοράς και προγεύονται την αθανασία και την αιωνιότητα. Ο ορθόδοξος ναός αποτελεί το κέντρο της ενοριακής ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι, κατά κανόνα, κτίζεται στο κέντρο της συνοικίας, ή του χωριού και οι τρούλοι και το καμπαναριό προεξέχουν των παρακείμενων κτιρίων. Παλαιότερα όταν υπήρχε έντονο το στοιχείο της κοινωνικότητας και δεν είχε υπεισέλθει το μικρόβιο της αστικής απομόνωσης, ο περίβολος του ναού ήταν τόπος συγκέντρωσης και επίλυσης των προβλημάτων των ενοριτών με κοινή συμμετοχή όλων. Κάτω από τη σκέπη του Θεού Πατέρα πραγματώνεται η αδελφότητα των εν Χριστώ πιστών και όλων των ανθρώπων. Σήμερα σε πολλές ενορίες πλάι στο ναό λειτουργούν μονάδες αξιόλογης κοινωνικής ευποιίας στις οποίες βρίσκουν υλική και πνευματική συμπαράσταση αναξιοπαθούντες άνθρωποι. Το ιερό πρόσωπο του θείου προσώπου ή του αγίου, στο οποίο είναι αφιερωμένος ο ενοριακός ναός ανάγεται σε προστάτης της ενορίας. Πολλοί ενορίτες φέρουν με καμάρι το όνομα του και αφιερώνουν σε αυτό ονομασίες χωριών, συνοικισμών και οδών. Η πανύγηρη του ναού αποτελεί σημαντικό γεγονός για ολόκληρη την ενορία. Ο ναός είναι το δεύτερο σπίτι του πιστού. Βρέφος όντας εκεί οδηγείται για τον σαραντισμό. Στο ναό λαμβάνει το άγιο Βάπτισμα και αναγεννάται σε νέα εν Χριστώ ύπαρξη. Εκεί στεφανώνεται και μοιράζεται τη χάρα του γάμου του με όλη την τοπική εκκλησία. Εκεί απολαμβάνει τις χαρές των μεγάλων γιορτινών ημερών. Στο ναό χαίρεται τη βάπτιση των παιδιών του. Εκεί μετέχει των ιερών μυστηρίων και λαμβάνει τη λυτρωτική χάρη του Θεού.

Μέσα σ αυτόν σπεύδει να προσευχηθεί για τις δυσκολίες της ζωής και να αντλήσει δύναμη για την πορεία της ζωής του. Εκεί οδηγείται με το πέρας της επί γης ζωής του, για την εξόδιο ακολουθία του. Στο ναό θα αναπέμπονται εσαεί επιμνημόσυνες δεήσεις γι’ αυτόν και για όλους τους κεκοιμημένους πιστούς.

«ΕΠΙΛΟΓΟΣ»

Ύστερα από αυτά έγινε νομίζω φανερό πως η παρουσία του ορθοδόξου ναού στη ζωή της Εκκλησίας είναι στενά δεμένη με την όλη λυτρωτική διαδικασία. O χώρος του ναού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύγκληση της Εκκλησίας. Αυτό το γνωρίζουν καλά οι πιστοί και γι’ αυτό θεωρούν τον τακτικό εκκλησιασμό, όχι απλά υποχρέωση, αλλά ανάγκη, εσωτερική υπαρξιακή παρόρμηση και τρόπο ζωής. Διότι η σωτηρία μας, σύμφωνα με την ορθόδοξη διδασκαλία, δεν είναι προϊόν ατομικής μας επιτυχίας, αλλά είναι προϊόν της αγάπης του Θεού και Πατρός, της χάρητος του Κυρίου Ιησού Χριστού και της κοινωνίας του Αγίου Πνεύματος (Β΄Κορ.13:13). Αυτά φυσικά πραγματώνονται μέσα στην Εκκλησία, στην ευχαριστιακή σύναξη, στο ναό, και βέβαια με προϋπόθεση τη δική μας συγκατάθεση και τον προσωπικό μας αγώνα για κάθαρση και προσοικείωση των σωστικών ενεργειών του Θεού.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πηγές

1.Παντελεήμων Ζαφείρης

2. https://www.pemptousia.gr

3. http://www.apostoliki-diakonia.gr