«ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΠΙΘΑ» Αύγουστος 1958, αρ. φυλ. 208
Mητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου

ΔΙΑ ΤΗΣ ΘΥΡΑΣ;

«Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ μὴ εἰσερχόμενος διὰ τῆς θύρας εἰς τὴν αὐλὴν τῶν προβάτων, ἀλλὰ ἀναβαίνων ἀλλαχόθεν, ἐκεῖνος κλέπτης ἐστὶ καὶ ληστὴς˙ ὁ δὲ εἰσερχόμενος διὰ τῆς θύρας ποιμὴν ἐστι
τῶν προβάτων» (Ο ΚΥΡΙΟΣ – Ἰωάν. 10, 1-3)

 

Ἐκκλησιαστικὰ(*)

• (*)Ἐδημοσιεύθη ὅτι κατὰ τὸν μῆνα Ὀκτώβριον ἤ Νοέμβριον ἐ.ἔ. θὰ συνέλθη ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἵνα συσκευθῆ ἐπὶ διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν θεμάτων. Ἐπειδὴ φρονοῦμεν, ὅτι πᾶν πιστὸν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τέκνον δὲν πρέπει νὰ ἵσταται ἀπαθὴς θεατὴς τῶν ἐν τῆ Ἐκκλησία κακῶς συμβαινόντων, ἀλλὰ πρέπει νὰ ἐνδιαφέρηται καὶ προφορικῶς καὶ γραπτῶς νὰ διατυπώνη τὰς σκέψεις του διὰ τὴν προαγωγὴν τῶν ἀληθινῶν τῆς Ἐκκλησίας συμφερόντων, διὰ τοῦτο δημοσιεύομεν τὸ παρὸν ἄρθρον ὅπερ θίγει σπουδαιότατον θέμα ὡς εἶνε ἡ ἐκλογὴ τῶν ἐπισκόπων. Ὤ καὶ ἐὰν ἡ ἐκλογὴ τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας ἐπανήρχετο εἰς τὴν κανονικὴν αὐτῆς τροχιάν!… Εἴθε τὸ ἄρθρον τοῦτο μαζὺ μὲ προσπάθειες καὶ ἄλλων ἀδελφῶν καὶ πατέρων πονοῦντων τὴν Ἐκκλησίαν νὰ συντελέση εἰς τὴν ἐπικράτησιν ἀρχῶν δικαιοσύνης ἐν τῆ Ἐκκλησία.

Ὁ Κύριος, ἀγαπητοί μου ἀναγνῶσται, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ἱδρυτὴς τῆς Ἐκκλησίας, προκειμένου νὰ δώση τὰ γνωρίσματα ἐκεῖνα ἐκ τῶν ὁποίων οἱ πιστοὶ ὅλων τῶν αἰώνων θὰ διέκρινον τίνες εἶνε οἱ ἄξιοι πνευματικοὶ ἡγέται τοῦ χριστιανικοῦ λαοῦ ὡμίλησε μὲ ἀλληγορικὴν γλῶσσαν. Ἔλαβε μίαν εἰκόνα ἐκ τῆς ποιμενικῆς ζωῆς τῆς ἐποχῆς του ἐν τῆ ἱερᾶ γῆ τῆς Παλαιστίνης. Ἔλαβε τὴν εἰκόνα τῆς μάνδρας. Εἰς τὴν μάνδραν συλλέγονται καὶ ἀσφαλίζονται τὰ πρόβατα. Εἰς τὴν μάνδραν ὑπάρχει μία θύρα. Διʼ αὐτῆς εἰσέρχεται καὶ ἐξέρχεται καί ὁ ποιμήν, ὁ ἔχων τὰ πρόβατα. Ἀλλʼ ἐκεῖνος, ὅστις θέλει νὰ κλέψη καὶ νὰ ληστεύση, δὲν εἰσέρχεται διὰ τῆς θύρας, ἀλλὰ περιμένει νὰ δύση ὁ ἥλιος, νὰ ἁπλωθοῦν αἱ σκιαὶ τῆς νυκτός, νὰ σκοτεινιάση ἡ γῆ, καὶ τότε βαδίζων ἤ μᾶλλον ἕρπων ἐπὶ τοῦ ἐδάφους προσπαθεῖ νὰ διαφύγη τὴν προσοχὴν τῶν φυλάκων, τὴν προσοχὴν τῶν ποιμενικῶν κοινῶν, νὰ πλησιάση τὴν μάνδραν ἐκ τῶν πλαγίων, νὰ σκαρφαλώση, νὰ ὑπερπηδήση τὸ τοῖχον ἤ τοὺς πασσάλους καὶ οὕτως ὁ σατανᾶς νὰ εὑρεθῆ ἐντὸς τῆς μάνδρας. Εἶνε τοῦτο εὔκολον; Ἐὰν εἶνε νὺξ βαθεῖα καὶ ἀσέληνος, ἐὰν θύελλαι καὶ καταιγίδες πνέουν, ἐὰν κοιμῶνται οἱ φύλακες, ἐὰν πρὸ παντὸς ἔχουν ἀπομακρυνθεῖ οἱ ποιμενικοὶ κύνες, τότε δὲν εἶνε δύσκολον οἱ κλέπται καὶ οἱ λησταὶ νὰ πηδήσουν τοὺς φράκτας καὶ νʼ ἀποδεκατίσουν τὸ ποίμνιον.

Τὶς ἡ ἐρμηνεία τῆς ἀλληγορικῆς αὐτῆς εἰκόνος; Μάνδρα νοεῖται ἡ Ἐκκλησία. Πρόβατα οἱ πιστοί. Ποιμενικοὶ κύνες οἱ τὸν ἐλεγκτικὸν καὶ προφητικὸν λόγον κηρύττοντες. Θύρα δὲ νοεῖται ὁ Χριστὸς κατὰ τὴν ἑρμηνείαν τοῦ Ἰδίου˙ «ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐγὼ εἰμὶ ἡ θύρα τῶν προβάτων» (Ἰωάν. 10, 7). Διὰ τῆς θύρας ταύτης, ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ δηλαδὴ ἐκλεγόμενοι καὶ καλούμενοι, εἰσέρχονται εἰς τὴν μάνδραν, εἰς τὴν Ἐκκλησίαν καὶ ποιμαίνουν θεοφιλῶς τὸ λογικὸν ποίμνιον οἱ ἀληθινοὶ ποιμένες, οἱ Πατέρες καὶ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ δὲ ἄλλοι, οἱ ὁποῖοι χωρὶς νὰ ἐκλέγωνται καὶ νὰ καλῶνται ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ διὰ τὴν διαποίμανσιν τοῦ ποιμνίου, μόνοι των, «ἀφʼ ἑαυτῶν» (ὡς ἑρμηνεύει ὁ Ζυγαβηνὸς) μὲ διάφορα κοσμικὰ μέσα ἐπιδιώκουν καὶ καταλαμβάνουν τὴν πνευματικὴν ἐξουσίαν τῆς Ἐκκλησίας, αὐτοὶ εἶνε ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ὄχι διὰ τῆς θύρας, ὄχι διὰ τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ «ἀλλαχόθεν» εἰσέρχονται εἰς τὴν μάνδραν. Αὐτοὶ εἶνε οἱ κλέπται καὶ οἱ λησταί. Αὐτοὶ θύουν καὶ ἀπολλύουν τὸ ποίμνιον.

Ὥστε τὸ πρῶτον γνώρισμα, ἐκ τοῦ ὁποίου διακρίνεται ὁ ἀληθὴς ποιμὴν ἐκ τοῦ ψεῦδους καὶ ὑποκριτοῦ ποιμένος, ἐκ τοῦ κλέπτου καὶ ληστοῦ εἶνε ἡ ὑπὸ Θεοῦ κλῆσις διὰ τὴν διακονίαν τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ δὲ πιστὸς λαός, ἐὰν δὲν θέλη νὰ εἶνε θῦμα μιᾶς ἀγρίας καὶ ἀνιέρου ἐκμεταλλεύσεως τῶν ἱεροτέρων του αἰσθημάτων, ὀφείλει νὰ ἐνθυμῆται τοὺς λόγους αὐτοὺς τοῦ Θεῖου Ἱδρυτοῦ τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν καὶ ὁσάκις βλέπει ἐντὸς τῆς Ἐκκλησίας ποιμένα, πρεσβύτερον, πολὺ δὲ περισσότερον ἐπίσκοπον ποὺ ἔρχεται διὰ νὰ ποιμάνη τὸ λογικὸν ποίμνιον, ὁ εὐσεβὴς λαὸς πρέπει νὰ ἐξετάζη καὶ νὰ πληροφορῆται κατὰ ποῖον τρόπον ὁ ποιμὴν αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς τὴν πνευματικὴν μάνδραν. Εἰσῆλθε διὰ τῆς θύρας; Ἤ ἀλλαχόθεν; Ἰδοὺ ἐρώτημα θεμελιῶδες διὰ τὴν ζωὴν καὶ τὴν κίνησιν τῆς Ἐκκλησίας. Σεβασμιώτατε! Πρὶν ἤ ἐκφωνήσητε τὸν ἐνθρονιστήριον λόγον σας καὶ ζητήσητε τὴν ὑπακοὴν τοῦ ποιμνίου εἴπατέ μας, παρακαλοῦμεν, κατὰ ποῖον τρόπον ἀνήλθετε τὰς βαθμίδας τοῦ ἀρχιερατικοῦ θρόνου; Σᾶς ἐψήφισεν ὁ κλῆρος τῆς ἐπαρχίας; Σᾶς ἐζήτησεν ὁ εὐσεβὴς λαός; Ἤ εἰς τὴν πλάτην σας βαρύνει ὡς ὄρος καιόμενον ἐκεῖνο τὸ ἀλλαχόθεν;

Ἀλλὰ θὰ μᾶς εἴπητε: Εἶνε εὔκολος ἡ άπάντησις εἰς τὸ ἐρώτημα αὐτό; Εἴπετε ὅτι οἱ διὰ τῆς θύρας εἰσερχόμενοι καὶ ἀναλαμβάνοντες καθήκοντα ποιμαντορίας, εἶνε οἱ ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ ἐκλεγόμενοι καὶ καλούμενοι καὶ τοιοῦτοι ἀσφαλῶς ὑπῆρξαν οἱ πρῶτοι ἀπόστολοι, οἱ δώδεκα καὶ οἱ ἑβδομήκοντα, τοὺς ὁποίους ἐξέλεξε καὶ ἐκάλεσεν ἐπὶ τὸ ἔργον ὁ Ἴδιος, ἀλλὰ πῶς μετὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς ἀνάληψίν Του δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν ὅτι ὁ Α ἤ ὁ Β ἐπίσκοπος τοῦ Χριστοῦ ἐξελέγη καὶ ἐκλήθη καὶ διὰ τῆς κανονικῆς αὐτῆς θύρας εἰσῆλθεν εἰς τὴν διοίκησιν τῆς Ἐκκλησίας;

Ἡ ἀπορία εἶνε εὔλογος. Ἀλλʼ ἡ ἀπορία αὕτη εὑρίσκει τὴν λύσιν της ὅταν ἐνθυμηθῶμεν τὸν ὁρισμόν, τὸν ὁποῖον περὶ τῆς Ἐκκλησίας ἔδωκεν ἕνας ἐκ τῶν μεγαλυτέρων αὐτῆς διδασκάλων καὶ Πατέρων. Καὶ αὐτὸς εἶνε ὁ Ἱερὸς Αὐγουστῖνος. Κατὰ τὸν μέγαν τοῦτον Πατέρα˙ Ἐκκλησία εἶνε ὁ Χριστὸς παρατεινόμενος εἰς τοὺς αἰῶνας. Καὶ ὁ ἐπιτυχὴς αὐτὸς ὁρισμός, ὁ βαθὺς αὐτὸς λόγος ἔχει ἔρεισμα τοὺς ἀθανάτους λόγους τοῦ Κυρίου μὲ τοὺς ὁποίους κλεῖεται τὸ κατὰ Ματθαῖον ἱερὸν Εὐαγγέλιον˙ «Καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθʼ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Ἀμήν» (Ματθ. 28, 20). Ναί. Ἐν μέσω τῆς Ἐκκλησίας εὑρίσκεται πάντοτε ὁ Κύριος. Ἀλλὰ Ἐκκλησία δὲν εἶνε μόνον οἱ κληρικοί, οἱ διάκονοι, οἱ πρεσβύτεροι καὶ οἱ ἐπίσκοποι, Ἐκκλησία εἶνε καὶ ὁ λαός, ὁ εὐσεβὴς λαός, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, καὶ αὐτὰ ἀκόμη τὰ μικρὰ παιδιὰ ποὺ πιστεύουν καὶ αἰσθάνονται τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου ἐν τῆ ὥρα τῆς δημοσίας λατρείας ἐπικαλοῦνται τὸ ὄνομά Του, τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, τὸ γλυκύτερον ὅλων τῶν ὀνομάτων. Ἐν τῆ Ἐκκλησία ἐρεῖ πᾶς ὁ λαός, Κύριε. Συνεπῶς κανονικὴ θύρα διὰ τῆς ὁποίας πρέπει νὰ εἰσέλθη εἰς τὴν Ἐκκλησίαν ὁ ἐπίσκοπος τῶν ψυχῶν εἶνε ἡ ἐφʼ ὅλης τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὑπὸ κλήρου καὶ λαοῦ ἐκλογή.

* * *

Ὅτι ἡ κανονικὴ θύρα εἰσόδου εἰς τὰς τάξεις τῶν Ποιμένων εἶνε ἡ ὑπὸ κλήρου καὶ λαοῦ ἐκλογή, αὐτὸ δύναταί τις νὰ διαπιστώση ἀρκεῖ νὰ ρίψη ὀλίγα βλέμματα εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἰδίως εἰς τὴν ἱστορίαν τῶν πρώτων αἰώνων αὐτῆς.

Καὶ ἐν πρώτοις ἐφιστῶμεν τὴν προσοχὴν τοῦ φίλου ἀναγνώστου εἰς τὴν πρώτην ἐκλογήν, ἡ ὁποία ἐγένετο ἐν τῆ Ἐκκλησία. Ἡ ἐκλογὴ αὕτη περιγράφεται ὑπὸ τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ εἰς τὸ βιβλίον τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων. Ὡς γνωστὸν ὁ Ἰούδας, εἶς ἐκ τῶν δώδεκα, ἐγκατέλειψε τὴν θέσιν του, ἐπρόδωσε τὸν Κύριον καὶ εὖρεν οἰκτρὸν τέλος. Διὰ τὴν κενωθεῖσαν θέσιν θὰ ἔπρεπε τώρα ἄλλος νὰ έκλεγῆ. Ποῖος θὰ τὸν ἐκλέξη; Μόνος ὁ κορυφαῖος τῶν Ἀποστόλων, ὁ Ἀπόστολος Πέτρος θὰ κάμη τὴν ἐκλογήν; Ἤ ὁ Πέτρος μετὰ τῶν ὑπολοίπων Ἀποστόλων; Ὄχι. Ὁ Πέτρος καλεῖ εἰς σύναξιν τὸ μικρὸν ποίμνιον, ποὺ δὲν ἧτο περισσότερον ἀπὸ 120 ψυχάς, ἄνδρας καὶ γυναῖκας, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἧτο καὶ ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος. Ἐνώπιον τῆς ἱερᾶς συνάξεως, τῆς μικρᾶς αὐτῆς συνάξεως ἵσταται ὁ Πέτρος καὶ ἐξιστορεῖ τὸ θλιβερὸν γεγονὸς τῆς πτώσεως τοῦ Ἀποστόλου καὶ τονίζει ὅτι εἰς τὴν θέσιν τοῦ προδότου πρέπει νὰ ἐκλεγῆ ἄλλος πιστός, ὅστις θὰ γίνη κῆρυξ καὶ μάρτυς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου. Καὶ ἡ ἱερὰ ἐκείνη σύναξις διὰ τὴν συμπλήρωσιν τῆς θέσεως προτείνει δύο ὡς ὑποψηφίους, τὸν Ἰοῦστον καὶ τὸν Ματθίαν. Ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν δύο τούτων ὁ Πέτρος δὲν ἐκλέγει μόνος τὸν ἕνα, ἵνα μή, ὡς λέγει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, νομισθῆ ὅτι χαρίζεται, ἀλλὰ οἱ Ἀπόστολοι βάλλουν κλῆρον(*) καὶ διὰ τοῦ κλήρου ἐκλέγεται ὁ Ματθίας, ὅστις καὶ συγκατεψηφίσθη μετὰ τῶν ἕνδεκα ἀποστόλων (Πράξ. 1, 15-26).

Ἰδοὺ πρότυπον ἐκκλησιαστικῆς ἐκλογῆς. Ἰδοὺ ἡ κανονικὴ θύρα. Διʼ αὐτῆς εἰσῆλθεν εἰς τὴν ποιμαίνουσαν Ἐκκλησίαν ὁ Ματθίας. Διὰ τῆς κανονικῆς αὐτῆς θύρας εὶσῆλθεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἵνα ὑπηρετήσουν τὸν λαὸν καὶ οἱ ἑπτὰ ἐκεῖνοι πρῶτοι διάκονοι. Εἰς τὴν συνέλευσιν τῶν πιστῶν, ἡ ὁποία ἐγένετο διὰ τὴν ἐκλογὴν τούτων, πάλιν ἠκούσθη ἡ φωνὴ τοῦ κορυφαίου τῶν Ἀποστόλων Πέτρου, ἡ ὁποία ἐκάλει τοὺς πιστοὺς εἰς τὴν ἐκλογὴν στελεχῶν τῆς διοικήσεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὀργανισμοῦ… «Ἀδελφοί! Ἐπισκέψασθε– εἶπε – ἄνδρας ἐξ ὑμῶν μαρτυρούμενος ἑπτά, πλήρεις Πνεύματος Ἁγίου καὶ σοφίας, οὕς καταστήσομεν ἐπὶ τῆς χρείας ταύτης... Καὶ ἐξελέξαντο Στέφανον, ἄνδρα πλήρη πίστεως καὶ Πνεύματος Ἁγίου, καὶ Φίλιππον καὶ Πρόχορον καὶ Νικάνορα, καὶ Τίμωνα καὶ Παρμενᾶν καὶ Νικόλαον προσήλυτον Ἀντιοχέα, οὕς ἔστησαν ἐνώπιον τῶν ἀποστόλων˙ καὶ προσευξάμετοι ἐπέθηκαν αὐτοῖς τὰς χεῖρας» (Πράξ. 6, 5-7).

Διὰ τῆς κανονικῆς αὐτῆς θύρας, διὰ τῆς ἐκλογῆς κλήρου καὶ λαοῦ, ἀνῆλθον εἰς τοὺς θρόνους διάσημοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ὁ Μ. Ἀθανάσιος περὶ τοῦ ὁποίου ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἔγραφεν ὅτι δὲν ἀνῆλθεν εἰς τὸν Ἀρχιεπισκοπικὸν τῆς Ἀλεξανδρείας θρόνον κατὰ τὸν ἐπικρατήσαντα κατόπιν πονηρὸν τύπον, ἐν ἀγνοία, δηλαδή, τοῦ λογικοῦ ποιμνίου, ἀλλὰ διʼ ἐκλογῆς τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ, ὅστις ἐφώναζεν Ἀθανάσιον. Διὰ τῆς κανονικῆς αὐτῆς θύρας ἀνεδείχθη ἐπίσκοπος Καισαρείας ὁ Μ. Βασίλειος, ἐπίσκοπος Μεδιολάνων ὁ Ἱ. Ἀμβρόσιος, ἐπίσκοπος Καρχηδόνος ὁ Ἅγιος Κυπριανός, ἐπίσκοπος Κων)λεως ὁ Ἱ. Χρυσόστομος καὶ ἐπίσκοπος Ἱππῶνος ὁ Ἱ. Αὐγουστῖνος, τοῦ ὁποίου αἱ λεπτομέρειαι τῆς ἐκλογῆς τοῦ ὡς ἐπισκόπου ἔχουν πολὺ τὸ συγκινητικόν. Ὅλος ὁ λαὸς ἐπὶ ὥρας μὲ φωνὰς ποὺ διαρκῶς ηὐξάνοντο ἐζήτει ἐπιμόνως τὸν Αὐγουστῖνον ὡς ἐπίσκοπον τῶν ψυχῶν των.

Ἐν τῆ ἀρχαία Ἐκκλησία χειροτονία ἐπισκόπων δὲν ἐγίνετο, εἰμὴ κατόπιν ἐκλογῆς ὑπὸ τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ κλήρου καὶ τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ. Ὁ εὐσεβὴς λαὸς ἐξέλεγεν ἐλευθέρως τὸν πνευματικόν του ποιμένα, οἱ δὲ ἐπίσκοποι τῆς περιφερείας τὸν οὕτω πως ἐκλεγέντα ἐχειροτόνουν. Ὁ 4ος κανὼν τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁμιλεῖ σαφῶς περὶ τῶν δικαιωμάτων τούτων τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ, ὅταν λέγη ὅτι ὁ ἐπίσκοπος «προσήκει ὑπὸ πάντων τῶν ἐν τῆ ἐπαρχία καθίστασθαι». Ἡ φράσις αὕτη κατὰ τὸν διάσημον κανονολόγον Βαλσαμῶνα ἀποδεικνύει ὅτι κατὰ τὴν ἀρχαίαν ἐποχὴν οἱ ἐπίσκοποι παρὰ τοῦ πλήθους τῶν πολιτῶν ἐψηφίζοντο (Ράλλη – Ποτλῆ Σύνταγμα Ἱ. Κανόνων Τόμος Α΄, σελ. 123). Οὕτως ἠννόησε τὸν κανόνα καὶ ὁ ἀείμνηστος ἱεροκῆρυξ Γερμανός, ὁ φίλος καὶ συνεργάτης τοῦ Παπουλάκου, ὅστις μετὰ τὴν ἐπανάστασιν τοῦ 1821 ἐξέδωκε τὸ πρῶτον ἐν τῆ Ἐλευθέρα Ἑλλάδι θρησκευτικὸν καὶ ἐκκλησιαστικὸν περιοδικόν, τὴν Εὐαγγελικὴν σάλπιγγα. Εἰς περισπούδαστον ἄρθρον ὑπὸ τὸν τίτλον «πρῶται σκέψεις περὶ τῆς ἐν Ἑλλάδι Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», ἐν φύλλω 7 Σεπτεμβρίου 1835 σελ. 279 ἀναφέρει τὸν ἀνωτέρω κανόνα, καὶ γράφει ὅτι ἐν τῆ ἀρχαία Ἐκκλησία κλῆρος καὶ λαὸς ἐξέλεγον τὸν ἐπίσκοπόν των καὶ ὅταν ἐφυλάσσετο μὲ ἀκρίβειαν ἡ τάξις αὐτὴ ἡ Ἐκκλησία ἐκυβερνᾶτο θεαρέστως. Φωτοτυπίαν τῆς σχετικῆς περικοπῆς τοῦ ἄρθρου τούτου τῆς Εὐαγγελικῆς σάλπιγγος δημοσιεύομεν ὦδε(**).

Καὶ ἡ ἐκ τῶν ἀποστολικῶν χρόνων ὑπὸ κλήρου καὶ λαοῦ ἐκλογὴ τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας δὲν ἐξέλιπε παντελῶς. Οὕτως εἰς τὴν ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν τῆς Κύπρου ὁ λαὸς διʼ αἱρετῶν ἀντιπροσώπων λαμβάνει ἐνεργὸν μέρος εἰς τὴν ἐκλογὴν τῶν ἐπισκόπων καὶ τοῦ ἀρχιεπισκόπου τῆς νήσου. Εἰς τὰ Πατριαρχεῖα Ἱεροσολύμων, Ἀλεξανδρείας καὶ Ἀντιοχείας ὁ εὐσεβὴς λαὸς συμμετέχει εἰς τὴν ἐκλογήν. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὰς ἄλλας ὁμοδόξους χώρας, εἰς τὴν Βουλγαρίαν, Σερβίαν, Ρουμανίαν καὶ εἰς αὐτὴν ἀκόμη τὴν Ρωσίαν, ἥτις διατελεῖ ὑπὸ τὰς γνωστὰς δυσμενεῖς συνθήκας, ἡ ἐκλογὴ δὲν περιορίζεται εἰς τὸν στενὸν κύκλον τῶν ὀλίγων ἱεραρχῶν, ἀλλʼ εἰς εὐρύτερον κύκλον ἐκλεκτόρων λαοῦ καὶ κλήρου συντελεῖται ἡ ἐκλογή(***).

Καὶ εἰς τὴν Ἑλλάδα μας τί; Ἀλλοίμονον! Πολλῶν δακρύων καὶ θρήνων τὰ καθʼ ἡμάς. Εἶνε ἡ μόνη Ὀρθόδοξος χώρα, ἡ ὁποία μολονότι καυχᾶται διὰ τοὺς δημοκρατικοὺς θεσμούς της, κάμνει τὰς ἐκλογὰς τῶν ἐπισκόπων καὶ ἀρχιεπισκόπων της ἐν ἀγνοία τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ. Ἐπὶ 120 καὶ πλέον ἔτη ἐλευθέρου βίου ἡ ἐκλογὴ τῶν πνευματικῶν ἡγητόρων αὐτῆς γίνεται ἄνευ συμμετοχῆς τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ. Κατὰ τὸ μακρὸν αὐτὸ διάστημα ἡ ἐκλογὴ ἐπισκόπων ἐγένετο ἄλλοτε μὲν ἀποκλειστικὸν προνόμιον τοῦ Βασιλέως, ἄλλοτε τοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Θρησκευμάτων καὶ Παιδείας, ἄλλοτε τῆς Ἱεραρχίας καὶ τέλος μιᾶς ὀλιγομελοῦς Συνόδου. Εἶς λοιπὸν βασιλεύς, εἶς Ὑπουργός, εἶς ἀρχιεπίσκοπος, μία ἑπταμελὴς ἤ δωδεκαμελὴς Σύνοδος ἀρκοῦν διὰ νὰ ἀναβιβάζουν εἰς τὴν ὑψίστην σκοπιὰν τῆς Ἐκκλησίας ἕνα ἄτομον τῆς εὐνοίας των; Καὶ ἐὰν τὸ ἄτομον τοῦτο τῆς εὐνοίας εἶνε ἀνάξιον, ὁ εὐσεβὴς λαὸς νὰ εἶνε ὑποχρεωμένος νὰ ἔχη εἰς τὴν πλάτην του ἐπὶ δεκαετηρίδας ὁλοκλήρους ὄν φίλαυτον, ἰδιοτελές, πλῆρες κακιῶν καὶ ἐλαττωμάτων, ποὺ οἱ ἐκλέξαντες δὲν θὰ ἠνείχοντο οὔτε μίαν ἑβδομάδα νὰ τὸ ἔχουν σύνοικον; Καὶ ὅμως τὸ Καππαδόκειον τοῦτο τέρας συνέζευξαν ἰσοβίως μετὰ τῆς ὡραίας νύμφης τοῦ Χριστοῦ, τῆς Ἐκκλησίας. Ὁποῖον ἔγκλημα, διὰ τὸ ὁποῖον θὰ δώσουν φρικτὸν λόγον εἰς τὸν Θεόν.

Δυστυχῶς! Ἐφʼ ὅσον ἡ μόνη κανονικὴ θύρα, ἡ διὰ ψήφου κλήρου καὶ λαοῦ τῆς ἐπαρχίας ἐκλογή, κακούργως ἐκλείσθη, εἶνε ἐπόμενον οἱ ὑποψήφιοι διὰ τοὺς ἐπισκοπικοὺς θρόνους νὰ τραποῦν πρὸς τὸ «ἀλλαχόθεν». Ἐὰν δὲ τὸ «ἀλλαχόθεν» αὐτὸ εἰς μίαν ἑκάστην περίπτωσιν πληρώσεως ἐπισκοπικῆς ἔδρας ἠδύνατο νὰ γίνη ἀντικείμενον ἐξονυχιστικῆς μελέτης καὶ νὰ ἤρχοντο εἰς τὸ φῶς τῆς δημοσιότητος ὅλαι αἱ λεπτομέρειαι τῆς ἐκλογῆς τῶν μέχρι σήμερον ἐκλεγέντων τῆς λεγομένης αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὁποῖον αἴσθημα λύπης, ἀηδίας, ἀγανακτήσεως θὰ κατελάμβανε τὴν ψυχὴν παντὸς Ὀρθοδόξου, ὅστις εἰς τὰ βάθη τῆς ψυχῆς του διατηρεῖ ἕναν κόκκον εἰλικρινοῦς ἀγάπης διὰ τὴν Ἐκκλησίαν! Τὶς τῶν οὕτω πως ἐκλεγέντων ἐπισκόπων δύναται νὰ καυχηθῆ ἐν Κυρίω διὰ τὴν ἐκλογήν του; Ἐὰν εἶνε εἰλικρινής, καὶ αὐτὸς θὰ ὁμολογήση ἐν τῶ βάθει τῆς καρδίας του ὅτι ἔρχονται στιγμαὶ ποὺ ἀηδιάζει ἑαυτόν, ὅταν ἐνθυμῆται τὰς παραμονὰς τῆς ἐκλογῆς του, κατὰ τὰς ὁποίας «ἰδρῶτι περιρρεόμενος» ἐκινεῖτο πρὸς πᾶσαν κατεύθυνσιν, παρεκάλει, ἱκέτευεν, ἔπιπτεν εἰς τοὺς πόδας ἰσχυρῶν πολιτικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν παραγόντων διὰ νὰ προαχθῆ. Ὑπερβολικῶς ἐκθέτομεν τὴν ἀλήθειαν; Νομίζομεν ὄχι. Ἀλλʼ ἐὰν ὑπάρχη τις, ὅστις ἀποτελεῖ ἐξαίρεσιν τοῦ κανόνος καὶ ἔγινε χωρὶς νὰ κινήση ἀμέσως ἤ ἐμέσσως τὸν μηχανισμὸν τῆς ἐκλογῆς, ἄς μᾶς τὸ ἀποδείξη, καὶ εἴμεθα ἕτοιμοι νὰ φιλήσωμεν ὄχι μόνον τὰς χεῖρας ἀλλὰ καὶ τοὺς πόδας του.

Ἄς ἀναφέρωμεν ἀνωνύμως μερικὰ παραδείγματα πρὸς ζωηροτέραν παράστασιν τοῦ κακοῦ. Οὕτως ὁ Α, ὅτε ὁ βασιλεὺς εἶχε τὸ προνόμιον νὰ ἐκλέγη τοὺς ἐπισκόπους, ἔγινε, διότι κατώρθωσε νὰ γίνη εὐνοούμενος τῆς αὐλῆς. Ἕνας ἐκ τῶν τοιούτων Καισαροπροβλήτων ἐπισκόπων κατὰ τὴν παλαιοτέραν ἐποχὴν ἐκαυχᾶτο ἐξιστορῶν κατὰ ποῖον τρόπον κατέβαλε τὸν συνυποψήφιον κληρικόν, ἄνδρα ἐγνωσμένης ἀρετῆς, ὅστις, ὡς ἧτο φυσικόν, δὲν ἧτο ἱκανὸς διὰ αἰλουροειδεῖς κινήσεις πέριξ τῶν ἰσχυρῶν τῆς ἡμέρας. Ὁ Β, ὅτε ἡ Κυβέρνησις εἶχε τὸ προνόμιον τῆς ἐκλογῆς, ἔγινε, διότι εἶχε στενὸν σύνδεσμον μὲ ὑπουργούς, στρατηγούς, ναυάρχους. Ὁ Γ, περιῆλθεν ἡ ἐξουσία εἰς τὰς χεῖρας τῆς Ἱεραρχίας, προήχθη, διότι περιερχόμενος τὰς οἰκίας τῶν ἐκλεκτόρων ἀρχιερέων ἐγνώριζε νὰ κολακεύη ἐξαίρων ἀνυπάρκτους ἀρετὰς καὶ ἱκανότητας. Ὁ Δ, ὅτε τὸ προνόμιον τῆς ἐκλογῆς ἔφυγεν ἐκ τῶν χειρῶν βασιλέως, Κυβερνήσεως, Ἱεραρχίας καὶ περιῆλθεν εἰς τὰς χεῖρας ὀλιγομελοῦς Συνόδου, ἔγινε, διότι προσεκολλήθη εἰς τὴν ὑπηρεσίαν «ἰσχυροῦ» τινος ἀρχιερέως καὶ ἐπὶ πολλὰ ἔτη ὑπέμενεν, ὅλας τὰς ἀτασθαλίας τῆς διοικήσεώς του χωρὶς νὰ ἄρη φωνὴν διαμαρτυρίας, βωβὸς καὶ τυφλός, διότι περιέμενε τὴν μισθαποδοσίαν, περιέμενε, δηλαδή, τὴν Συνοδικὴν περίοδον, κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ «ἰσχυρὸς προστάτης του» ὡς μέλος σημαντικὸν τῆς Συνόδου θὰ ὑπεστήριζεν αὐτοῦ καὶ μόνον τὴν ὑποψηφιότητα ὡς μοναδικοῦ κληρικοῦ μὲ ἐξαιρετικὰ προσόντα!!! Νέα μορφὴ νεπωτισμοῦ! Ὁ Ε… Ὤ! Θοῦ Κύριε φυλακὴν τῶ στόματί μου… Ὑπὸ τοιαύτας συνθήκας ἐκλογῆς οἱ ἔχοντες τὸ αἴσθημα ἀξιοπρεπείας κληρικοὶ ἀποσύρονται καὶ τὸ στάδιον ἀφήνεται ἐλεύθερον, διʼ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι καὶ τὸν Διάβολον ἀκόμη εἶνε ἕτοιμοι νὰ προσκυνήσουν, ἀρκεῖ οὗτος νὰ τοῖς παράσχη βοήθειαν διὰ τὴν ἀναρρίχησίν των εἰς τοὺς περιμαχήτους ἀρχιερατικοὺς θρόνους.

Οἱ θρόνοι, ἵνα κατὰ Γρηγόριον Θεολόγον εἴπωμεν, ἀνήκουν εἰς τοὺς θρασυτέρους. Τὸ «ἀλλαχόθεν» θριαμβεύει.

Δὲν εἴμεθα ἡμεῖς οἱ πρῶτοι, οἱ ὁποῖοι σήμερον καταγγέλλομεν ἐνώπιον τοῦ Πανελληνίου τὰς ἀθλιότητας τῆς ἐκλογῆς τῶν ἀνωτέρων στελεχῶν τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ ἄλλοι ἤλεγξαν τὴν κατάστασιν αὐτήν. Οὕτως ὁ καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Δημ. Μπαλᾶνος ὅτε τῶ 1945 παρητήθη ἐκ τοῦ Ὑπουργείου τῆς Παιδείας, εὗρε τὴν εὐκαιρίαν νὰ εἴπη πικρὰς ἀληθείας, αἱ ὁποῖαι καὶ ἐδημοσιεύθησαν εἰς τὸν καθημερινὸν τύπον. Ἐκαυτηρίασε τὸ καθεστὼς τῆς εὐνοιοκρατίας, τοὺς μικροϋπολογισμοὺς τῶν ἀρχιερέων, τὸν νεπωτισμόν (τὴν προστασίαν δηλαδὴ καὶ ἀνάδειξιν τῶν «ἡμετέρων» καὶ μόνον), τὰς αὐτομεταθέσεις καὶ αὐτοπροαγωγὰς εἰς εὐρύτερων ὁρίων ἕδρας. Ὁ Σεβασμ. τ. Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ἰωακεὶμ εἰς ἕν τελευταίως ἐκδοθὲν τεῦχος ὑπὸ τὴν ἐπιγραφὴν «Σκαρίφημα Β΄» ἐν σελίδι 18 θρηνεῖ διὰ τὸν τρόπον διὰ τοῦ ὁποίου οἱ πολλοὶ εἰσέρχονται εἰς τὰ ἄδυτα τῶν ἀδύτων καὶ καταλαμβάνουν τὰ ὕψιστα τῆς Ἐκκλησίας ἀξιώματα. Ἔχω πληροφορίας – γράφει ὁ γηραιὸς Μητροπολίτης – ὅτι ἀρχιμανδρίτης τις ὀρεγόμενος Ἐπισκοπῆς τινος καὶ ζητήσας τὴν συνδρομὴν πολιτικοῦ προσώπου, τοῦ ὑπέσχετο ὡς ἀντάλλαγμα τῆς συνδρομῆς του, ὅτι τὸ γραφεῖον τῆς Μητροπόλεώς του θὰ εἶνε ἐν ταυτῶ καὶ γραφεῖον ἰδικόν του, δηλ. τοῦ πολιτικοῦ προσώπου τῆς ἐπαρχίας ἐκείνης. Ἀλλὰ καὶ ἐτέρα φωνὴ πλεόν ἀμερόληπτος ἠκούσθη. Ἡ φωνὴ τοῦ ἡγουμένου τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγ. Διονυσίου Ἁγίου Ὄρους π. Γαβριήλ, ὅστις εἰς ἐκκλησιαστικὸν περιοδικὸν τῆς πρωτευούσης ἔστειλεν ἐπιστολὴν δημοσιευθεῖσαν, ἐν τῆ ὁποία ἐκφράζει ὅλην τὴν λύπην του διότι ἀναγινώσκων τις τοὺς ἐπὶ χειροτονία καὶ ἐνθρονίσει ἐκφωνουμένους λόγους βλέπει σαφῶς ποῖοι ὑπῆρξαν οἱ ἰσχυροὶ ἐκεῖνοι παράγοντες, οἱ ὁποῖοι συνετέλεσαν εἰς τὴν προαγωγὴν πρὸς τοὺς ὁποίους καὶ ἐκφράζουν τὰς βαθείας των εὐχαριστίας οἱ χειροτονηθέντες. Καὶ ἀναφέρων ὁ σεβάσμιος ἡγούμενος τὸ παράδειγμα τοῦ Ἀββᾶ Ἀμμωνίου, ὅστις ἠπείλησεν ὅτι θὰ κόψη τὸ οὖς του, ἵνα ἀποφύγη τὸ βαρύτατον τῆς ἀρχιερωσύνης ἀξίωμα ἐρωτᾶ: Ἔχει ἆρα γε ἡ Ἐκκλησία μας σήμερον ἕνα Ἀμμώνιον; Ἴσως ὑπάρχουν, πάντως ὀλίγοι, οἱ πολλοὶ ἀναμένουν ἐπὶ θύραις, καὶ μάλιστα ἐναγωνίως συνεχόμενοι οὐχὶ φόβω καὶ τρόμω διὰ τὸ ὕψος τοῦ ἀξιώματος (ὡς λέγουν ὑποκριτικῶς εἰς τὰς προσφωνήσεις των!), ἀλλʼ ἀδημοῦντες μήπως ἀντʼ αὐτῶν προκριθοῦν ἄλλοι…

Ὑπεύθυνοι διὰ τὴν παράτασιν τῆς ἀντικανονικῆς αὐτῆς καταστάσεως ὡς πρὸς τὴν ἐκλογὴν τῶν ἐπισκόπων εἶνε πολλοί. Εἶνε, ἵνα ἀναφέρωμεν ἕνα καὶ μόνον, τὰ ἐκκλησιαστικὰ καὶ θρησκευτικὰ ἐκεῖνα περιοδικά, τὰ ὁποῖα ἐνῶ ἔχουν ἀναπετάσει τὴν σημαίαν τῆς «ψήφω κλήρου καὶ λαοῦ» ἐκλογῆς, ἐν τούτοις τὴν ἐπομένην τῆς ἐκλογῆς σπεύδουν νὰ δημοσιεύσουν συγχαρητήρια, ἐκεῖ ποὺ ἥρμοζαν συλλυπητήρια καὶ μόνον. Ἐκ τῆς δημοσιεύσεως τοιούτων συγχαρητηρίων τριπλοῦν κακὸν προέρχεται. Πρῶτον: Ἐπιβραβεύεται διὰ μίαν ἀκόμη φορὰν ὁ σημερινὸς τρόπος τῆς ἀναδείξεως τῶν ἐπισκόπων ποῦ ἀσφαλῶς ἐμπίπτει εἰς τὸ «ἀλλαχόθεν». Εἶνε ὡσὰν νὰ τοῖς λέγουν: Εὖγε, μυριάκις εὔγε διὰ τὴν ὡραίαν νίκην σας. Ἀλλὰ ποίαν νίκην; Γνωρίζουν πολὺ καλῶς οἱ ἐν Ἀθήναις ἐκδόται τῶν περιοδικῶν τούτων τὰς παρασκηνιακὰς ἐνεργείας τῆς ἐκλογῆς τῶν ἐπισκόπων. Καὶ ὅμως συγχαίρουν! Δεύτερον: Προκαλεῖ αἴσθημα λύπης καὶ ἀπογοητεύσεως εἰς τοὺς τιμίους ἐργάτας τοῦ ἀμπελῶνος τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι δὲν ἠθέλησαν νὰ συναγωνισθοῦν τοὺς σπουδαρχίδας εἰς τὸν μαραθώνιον δρόμον τῆς καταλήψεως τῶν ἀρχιερατικῶν θρόνων. Τρίτον: θραύεται πᾶσα ἱδέα ἀντιστάσεως, ἀποκοιμίζεται ὁ εὐσεβὴς λαός, ὅστις τοιούτων δημοσιευμάτων καλεῖται νὰ ὑποδεχθῆ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἄνευ γνώμης τοῦ λαοῦ έξελέγησαν πνευματικοὶ αὐτοῦ ἡγήτορες. Ἐὰν τὰ θρησκευτικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ περιοδικά, τὰ ὁποῖα πιστεύουν ὅτι κανονικὴ θύρα εἰσόδου τῶν ποιμένων εἶνε ἡ διὰ ψήφου κλήρου καὶ λαοῦ τῆς ἐπαρχίας ἐκλογή, ἐνήργουν ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου ἡνωμένα, θὰ ἠδύναντο ὅλα μαζὺ, διʼ ἑνὸς κοινοῦ ἐκτάκτου παραρτήματος νὰ εἰδοποιήσουν τὸν λαὸν τῆς α ἤ β ἐπαρχίας ὅτι αὐτός, ποὺ ἔρχεται διὰ νὰ ἐγκατασταθῆ ὡς ποιμὴν ψυχῶν, δὲν ἐξελέγη κατὰ τὸν τύπον τῆς ἐκλογῆς τῆς ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ κατὰ τὸν πονηρότατων τύπον τῆς εὐνοιοκρατίας. Εἰς τοιαύτης φύσεως ἐκλογὰς θὰ ἔπρεπε νὰ δημοσιεύωνται οἱ λόγοι ἐκεῖνοι τοῦ Ἱ. Χρυσοστόμου, ὅστις ἀγόμενος εἰς ἐξορίαν καὶ ἐρωτηθεὶς ἐὰν θὰ ἔπρεπε νʼ ἀναγνωρίσουν τὸν διορισθησόμενον ἐπίσκοπον ἀπήντησεν˙ «Ἀναγνωρίσατέ τον, ἐὰν οὗτος ἀναβῆ εἰς τὸν θρόνον ἄνευ ραδιουργιῶν καὶ διʼ εἰλικρινοῦς ἐκλογῆς τοῦ λαοῦ. Ἄλλως ὄχι».

* * *

Τελευτῶντες τολμῶμεν νʼ ἀπευθυνθῶμεν πρὸς τὸν Μακαριώτατον Ἀρχιεπίσκοπον Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ. Θεόκλητον ὡς καὶ πρὸς τοὺς Ἱεράρχας ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι καὶ εἰς ἰδιαιτέρας συνομιλίας μὲ τὰ μελανώτερα χρώματα περιγράφουν τῆς ἐπικρατούσης ἐν τῆ Ἐκκλησία εὐνοιοκρατίας τὰς θλιβερὰς συνεπείας, ὅπως πείσουν τὴν Ἱεραρχίαν καὶ προβῆ αὕτη εἰς κατάργησιν τοῦ σημερινοῦ τρόπου τῆς ἐκλογῆς καὶ ἡ κεκλεισμένη κανονικὴ θύρα, ἡ διὰ ψήφου κλήρου καὶ λαοῦ ἐκλογὴ τῶν ποιμένων, ἀνοιχθῆ καὶ τότε ἡ ἔρημος θʼ ἀνθήση ὡς τὸ κρίνον. Ἄλλως, ἐὰν ἐν ἡμέραις δημοκρατικῆς ἐξελίξεως τῶν λαῶν, ὁ εὐσεβὴς λαός μας θὰ ἐξακολουθῆ νʼ ἀγνοῆται εἰς τὸ σπουδαιότατον θέμα τῆς ἐκλογῆς τῶν πνευματικῶν αὐτοῦ ἡγητόρων, ὁ λαὸς αὐτὸς θὰ εὕρη τρόπους διὰ τῶν ὁποίων τὸ δικαίωμα τῆς συμμετοχῆς του εἰς τὴν ἐκλογὴν τῶν ποιμένων θὰ κατοχυρωθῆ καὶ ὁ πόθος του, ἵνα ἴδη εἰς τοὺς θρόνους τοὺς ἐκλεκτούς του, θὰ γίνη πραγματικότης.

Σεβαστοὶ Πατέρες! Εἶνε αἴτημα ὁλοκλήρου τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ τὸ «ἀλλαχόθεν» νὰ καταργηθῆ καὶ ἡ κεκλεισμένη θύρα τῆς κανονικῆς ἐκλογῆς νʼ ἀνοιχθῆ. Πρὶν ὁ λαὸς τὴν ἀνοίξη, ἀνοίξατέ την σεῖς. Αὐτὸ εἶνε τὸ καθῆκόν σας. Αὐτὸ τὸ συμφέρον σας. Αὐτὸ ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας, ὑπὲρ τῆς ὁποίας ὅλοι πρέπει νὰ ζῶμεν, νʼ ἀναπνέωμεν καὶ νʼ ἀποθνήσκωμεν.

______________________

• (*) Ἐκ τῶν δύο ὑποψηφίων ἐξελέγη ὁ εἶς διὰ κλήρου. Πόσων ἀθλιοτήτων θὰ ἀπηλλάσσετο ἡ Ἐπίσημος Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ἐὰν εἰς ὡρισμένας περιπτώσεις ἠφήρμοζε τὸν τρόπον αὐτὸν τῆς ἐκλογῆς. Περὶ τῆς διὰ κλήρου ἐκλογῆς ὑπάρχει βιβλίον, ὅπερ ἔγραψεν ὀμογενὴς τις διαμένων ἐν τῶ ἐξωτερικῶ καὶ διὰ ἰσχυρῶν ἐπιχειρημάτων ἐξαίρει τὰ πλεονεκτήματα μιᾶς ἐκλογῆς. (Ἴδε Κληροκρατία Κ. Β. Βύζα Μεννεάπολις 1945).
• (*) «Παρομοίως ὅταν τὶς Ἐπίσκοπος τῆς Ἐπαρχίας ἀπέθνηκεν, ὁ Κλῆρος καὶ ὁ λαὸς ἔκλεγον τὸν πλέον ἐνάρετον καὶ πεπαιδευμένον ἐκκλησιαστικόν, ἐπεκυρόνετο πρῶτον ἀπὸ Μητροπολίτην καὶ τοὺς ἄλλους Ἀρχιερεῖς τῆς Ἐπαρχίας, καὶ ἔπειτα ἐχειροτονεῖτο ἀπʼ αὐτὲς (Κανὼν Δ΄ τῆς Α΄ Οἰκουμ. Συνόδου). Τοιαύτη ἧτον ἡ θαυμάσιος καὶ οὐράνιος σύστασις τῆς Ἐκκλησίας ἐπὶ τόσους αἰῶνας, καὶ ἕως διεφυλάττετο μὲ ἀκρίβειαν αὕτη ἡ τάξις, ἐκυβερνᾶτο θεαρέστως. Ὅσον δὲ ἐσυνάζωντο πιστῶς αὕται αἱ τῶν Ἐπαρχιῶν Ἱεραὶ Σύνοδοι, αἱ καταχρήσεις ἀδιακόπως ἐδιορθόνοντο, καὶ δὲν πᾶς ἄφιναν ποτὲ νὰ ριζώσωσιν. Οἱ ἄτακτοι, οἱ σκανδαλοποιοί, οἱ ταραχοποιοί, καὶ οἱ ἀπειθεῖς ἐκκλησιαστικοὶ νομίμως πάντοτε ἐτιμωροῦντο ἀπὸ τοὺς συνάδελφούς των».

• (***) Ὅστις ἐκ τῶν φίλων ἀναγνωστῶν θέλει περισσότερον νὰ διαφωτισθῆ ἐπὶ τῆς διὰ ψήφου κλήρου καὶ λαοῦ κανονικῆς ἐκλογῆς τῶν ποιμένων τῆς Ὀρθοδοξίας ἄς ἀναγνώση τὰ ἐξῆς βιβλία: Διονυσίου Λάτα «Χριστιανικὴ Ἀρχαιολογία» Ἀθῆναι 1883 σελ. 191-197, Γ. Δέρβου, «Ἐγχειρίδιον τῆς ΧριστιανικῆςἈρχαιολογίας» Ἀθῆναι 1913 σελ. 238-241, Π. Πουλίτσα, «Σχέσεις Ἐκκλησίας καὶ Πολιτείας» Ἀθῆναι 1946 σελ. 274-326, Π. Τρεμπέλα «Συμμετοχὴ τοῦ λαοῦ ἐν τῆ ἐκλογῆ τοῦ ἐπισκόπου», Ἀθῆναι 1955, ὡς καὶ ἡμέτερον βιβλίον «Ἐλευθέρα καὶ ζῶσα Ἐκκλησία» Ἀθῆναι 1954 σελ. 90-106.