Το Λειμωνάριο ή Λειμών είναι έργο του μοναχού και περιηγητή Ιωάννη Μόσχου, που γράφτηκε στις αρχές του 7ου αι. μ.Χ. στη Ρώμη (κατ’ άλλους στην Κωνσταντινούπολη), προς το τέλος του βίου του. Ἡ παράδοση διασώζει αὐτὸ τὸ ἔργο μὲ τοὺς τίτλους, Λειμωνάριον, Νέος Παράδεισος, ἢ Νέον Παραδείσιον, Λειμὼν Πνευματικὸς καὶ στὴ λατινικὴ Pratum Spirituale.
Αποτελεί συλλογή υλικού, διδαχές αγίων πατέρων και διηγήσεις από τον βίο μοναχών και ερημιτών ασκητών, που διασώζει δείγματα και εκφάνσεις της σοφίας και του τρόπου ζωής των πατέρων της ερήμου.
Περίπου το 578 μ.Χ. ο Ιωάννης, συνοδευόμενος από τον μαθητή και αχώριστο σύντροφό του Σωφρόνιο τον Σοφιστή (τον μετέπειτα Πατριάρχη Ιεροσολύμων) ξεκίνησαν από τη Μονή του Αγίου Θεοδοσίου της Βηθλεέμ με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Στην διάρκεια της περιήγησής του στην Αίγυπτο, ο Ιωάννης έφθασε μέχρι την Μεγάλη Όαση της Λιβυκής Ερήμου της Αιγύπτου.. Η Αίγυπτος όμως δεν υπήρξε ο τελικός προορισμός για τον συγγραφέα και τον μαθητή του.
Η γεωπολιτική ρευστότητα της εποχής έμελλε να τους οδηγήσει σε μια περιπλάνηση σε όλη την έκταση του ανατολικού Βυζαντίου (Αίγυπτος, Συροπαλαιστίνη, Κύπρος, Κιλικία). Καρπός των ταξιδιών του Ιωάννη στην Ανατολή και της εφέσεώς του στο να συλλέγει ψυχωφελείς διηγήσεις, ήταν το έργο Λειμών ή Λειμωνάριο, έργο που γνώρισε ιδιαίτερη δημοφιλία κατά τη βυζαντινή περίοδο στην Ανατολή, ελληνόφωνη και μη, δημοφιλία που μαρτυρείται από τον μεγάλο αριθμό των χειρογράφων που διέσωσαν το κείμενο.
Όσον αφορά το γραμματολογικό είδος, το Λειμωνάριο εντάσσεται στο είδος της μοναστικής λογοτεχνίας, είδος γνωστό και ως «ψυχωφελείς διηγήσεις», που γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη στη διάρκεια της πρώτης βυζαντινής περιόδου, δηλαδή αποτελεί κομμάτι μιας ευρείας γραπτής παράδοσης, που περιλαμβάνει παρόμοια κείμενα, με διδαχές και βίους αγίων πατέρων.
Όταν ο Ιωάννης συνέλεγε το υλικό του, σίγουρα γνώριζε δύο προγενέστερα παρομοίου περιεχομένου πονήματα, που είχαν κυκλοφορήσει διακόσια χρόνια νωρίτερα : την Λαυσαϊκή Ιστορία του Παλλαδίου και την συλλογή ανεκδότων, που είναι γνωστή με τον τίτλο Η κατ’ Αίγυπτον των μοναχών ιστορία [Historia Monachorum] και ίσως τα Αποφθέγματα των Πατέρων [Apophthegmata Patrum], έργα που είχαν καθιερώσει από καιρό το γραμματειακό είδος.
ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ
- Κώδικας 171 της Μονής Βατοπεδίου (10ος αι,)
- Taurinensis Graecus B-II-10 (ff 229 – 230) (10ος αι.)
- Βιέννη. cod. Vindobonensis Hist. Gr. 42 (11ος αι..)
- Taurinensis Graecus B-II-10 (11ος αι.)
- A = Parisinus Graecus 916 (Colbert 2500) (11ος αι.). Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Grec 916
- Q = Venetus Marcianus Graecus II, 70 (11ος αι.)
- C = Parisinus Coislinιanus 257 (11ος αι.). Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits. Coislin 257.
- E= Scorialensis Graecus 21 (11ος αι.)
- Κ = Parisinus Coislinianus graecus 369 (11ος αι.). Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Coislin 369
- M = Mosquensis Syndicus graecus 163 (11ος αι.)
- P = Parisinus graecus 1596 (11ος αι.). Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Grec 1596
- Κώδικας 42 της Μονής Παντοκράτορος (12ος αι,)
- Sinaiticus Gr. 450 (12ος αι.)
- X = Parisinus graecus 1605 (12ος αι.).Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Grec 1605
- F = Florentinus (;) Mediceus-Laurentianus Pluteus graecus X, 3 (12ος αι.)
- Toletanus Gr. 9-14 (12ος αι.)
- Milan Ambrosianus Graecus 529 (13ος αι.)
- G = Musei Brittani Burney graecus 50 (14ος αι.)
- Berolinensis Gr. 221 (Phillipp. 1624) (14ου αι.).
- D = Hierosolymitanus S.Sabae 77 (15 ος αι.)
- Κώδικας 146 της Μονής Διονυσίου (15ος αι.)
- Venetus Marcianus Graecus II, 151 (16ος αι.)
- Κώδικας 94 της Μονής Καρακάλλου (17ος αι.) :‟Τίτλος χειρογράφου. Βίβλος ἡ ἐπονομαζομένη Λειμών, ἤγουν ὁ Ἀνθηρὸς Παράδεισος τῶν βίων τῶν ἁγίων Πατέρων”.
- Κώδικας 122 Μονής Παντελεήμονος (17ος αι.)
- Κώδικας 9 Μονής Χιλανδαρίου (17ος αι.)
- Κώδικας 227 Μονής Ξηροποτάμου (17ος αι.)
- Κώδικας 592 Μονής Παντελεήμονος, (19ος αι.)
ΕΝΤΥΠΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ
Η πρώτη Ελληνική έκδοση
To 1624, 107 από τα 219 τμήματα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου μαζί με ανατύπωση της λατινικής εκδοχής του, εκδόθηκαν για πρώτη φορά εντύπως από τον Fronton du Duc, γνωστό και ως Δουκαίο, στον δεύτερο τόμο του έργου του Bibliotheca Veterum Patrum, στο Παρίσι. Η έκδοση του ελληνικού κειμένου του Δουκαίου βασίστηκε σε χειρόγραφα της Βατικανής Βιβλιοθήκης.
Άλλη έκδοση του 17ου αι., εκείνη του J. B. Cotelier (δημοσιευμένη το 1681 στον δεύτερο τόμο του έργου του Ecclesiae Graecae Monumenta) σελ. 341-457. 456. Του Μακαρίου Ιωάννου του Ευκρατά, βίβλος η επιγεγραμμένη Λειμών, δια το πολυανθή βίων διήγησιν της ουρανοπόρου ροδωνίας φέρειν.
Το 1863 ο Migne συνδύασε στον τόμο 87 της Patrologia Graeca, το ελληνικό κείμενο της έκδοσης του 1624 του Δουκαίου με εκείνο μιας άλλης έκδοσης του 17ου αι., εκείνης του J. B. Cotelier, ώστε να δώσει ένα σχεδόν πλήρες ελληνικό κείμενο του Λειμωναρίου παράλληλα με το λατινικό κείμενο: Λειμὼν διὰ τὸ πολυανθῆ βίων διήγησιν τῆς οὐρανοπόρου ῥοδωνίας φέρειν (Pratum Spirituale), P.G. Migne 87, 2852-3112.
Το 1931 στο Παρίσι εκδόθηκαν επιλεγμένα κεφάλαια του Λειμώνος στα ελληνικά με μετάφραση και εισαγωγή από τον D. C. Hesseling με τον τίτλο Morceaux choisis du pré spirituel de Jean Moschos, με αξιόλογο σχολιασμό πάνω στη γλώσσα που χρησιμοποιείται από τον Ιωάννη Μόσχο (βλ. και εισαγωγική παράγραφο).
To 1938, o Th. Nissen δημοσίευσε ένα παράρτημα του Λειμωναρίου*, το οποίο περιείχε δεκατέσσερεις (14) επιπλέον αφηγήσεις, οι οποίες δεν είχαν περιληφθεί στην έκδοση του Migne. Το παράρτημα αυτό βασίστηκε σε δύο χειρόγραφα του Λειμωναρίου που είχαν χρησιμοποιηθεί από τον Hermann Usener, στην έκδοση ενός σημαντικής αξίας προλόγου στο κείμενο του Λειμώνος, τον οποίο πρόλογο ο Migne δεν είχε συμπεριλάβει στη δική του έκδοση από λάθος. Πρόκειται για τον κώδικα του Βερολίνου cod. gr. 221 και τον κώδικα της Βιέννης hist. gr. 42
* Th. Nissen, Unbekannte Erzahlungen aus dem Pratum Spirituale, Byzantinische Zeitschrift, τόμ. 38 (1938). Για το ελληνικό κείμενο του εν λόγω παραρτήματος βλ. σσ. 361-365.
Το 1946 εκδόθηκε μία μετάφραση στη γαλλική (Le Pré Spirituel de Jean Moschus), ενταγμένη στη σειρά Sources Chrétiennes (συγγραφέας : M. J. Rouet de Journel), η οποία όμως κρίνεται ανεπαρκής, καθόσον στηρίζεται αποκλειστικά στο κείμενο της εκδόσεως του Migne και σε κάποια σημεία υπάρχουν λάθη στη γαλλική απόδοση του ελληνικού κειμένου.
ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ
Ἰωάννου Μόσχου, Πνευματικὸς Λειμών, ΕΠΕ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καὶ Ἀσκητικῶν 2, Πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς», Θεσσαλονίκη, 1987.
Χρήσιμες πηγές:
wikipedia
Γιώργος Πικράκης.Editing issues on John Moschus Pratum Spirituale; a critical editing micro-sample.
Γιώργος Πικράκης. Narratives of John Moschus Pratum Spirituale from Mosquensis Synd. gr. 163.
Χρήστος Τσέλιος. Λειτουργικὲς Μαρτυρίες στὸ Λειμωνάριο τοῦ Ἰωάννου Μόσχου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου